Zmiany w rosyjskich Wojskach Powietrznodesantowych

Marek Depczyński

Rosyjskie Wojska Powietrznodesantowe (WPD), to jedynie ok. 5% stanu osobowego sił zbrojnych tego kraju, a jednocześnie samodzielny rodzaj wojsk podporządkowany bezpośrednio naczelnemu dowódcy, który utrzymując zdolność do przerzutu zapewnia możliwość projekcji siły w dowolnym rejonie Rosji oraz w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Oficjalnie przeznaczone są one do szybkiego przerzutu i desantowania celem realizacji zadań w ugrupowaniu przeciwnika, paraliżowania jego systemu dowodzenia oraz wsparcia logistycznego, blokowania odwodów i niszczenia systemów precyzyjnego rażenia, a także osłony skrzydeł i samodzielnych kierunków oraz blokowania i niszczenia desantów przeciwnika. WPD, ze względu na utrzymywane zdolności, tworzą częścią swoich sił (98. DPD oraz 31. BDSz) odwód Naczelnego Dowództwa, decydują również o potencjale koalicyjnego Komponentu Sił Operacyjnego Reagowania Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym (OUBZ). Ponadto, stanowiąc kosztowną elitę sił zbrojnych, WPD to przedmiot dumy, przedmiot sporów, jak również asumpt do wyrażania kontrowersyjnych opinii i ocen.

Pomimo wielokrotnych reorganizacji i redukcji, rosyjskie WPD nadal wpisują się w zdefiniowaną w latach 30. XX wieku radziecką koncepcję głębokiej operacji zaczepnej, prowadzonej z wykorzystaniem desantów spadochronowych. Po raz pierwszy taką koncepcję prowadzenia działań desantowych podważyły straty odnotowane w operacjach powietrznodesantowych II wojny światowej. W rezultacie, zdeprecjonowane do rangi ogólnowojskowego związku operacyjnego, WPD przekształcono w formację doborowej piechoty. Uwarunkowania zimnej wojny zdecydowały o reaktywacji i kierunkach rozwoju WPD, które wykorzystywano do utrzymania status quo w obszarze wpływów ZSRR. Jednakże, sposób działania przydatnego instrumentu polityczno-militarnego nacisku odbiegał od wizji marszałka Tuchaczewskiego, zmaterializowanej w radzieckiej koncepcji użycia WPD.

Przydatność desantów spadochronowych, tym samym radziecką koncepcję wykorzystania WPD, zakwestionowano w Afganistanie, gdzie rezygnując ze spadochronów braki w sile ognia oraz osłonie pancernej uzupełniano wprowadzając do pododdziałów WPD środki walki typowe dla wojsk lądowych. W dolinie Panczsziru i całym Afganistanie działania desantowe zdominowały śmigłowce. Jeden z nielicznych desantów spadochronowych, jako prowokacja został wykorzystany do ustalenia położenia strony przeciwnej (w ramach operacji „Magistrala”, 22 listopada 1987 roku, na przełęczy Sate-Kando desantowano ze spadochronami manekiny celem wykrycia stanowisk ogniowych przeciwnika, w rezultacie uderzeń z powietrza przełęcz została zajęta bez strat przez pododdziały 103. DPD). Interwencja w Afganistanie potwierdziła zmierzch spadochronu i odejście od dużych operacji powietrznodesantowych przeprowadzanych w ugrupowaniu przeciwnika. Po rozpadzie ZSRR w składzie rosyjskich sił zbrojnych utrzymano cztery dywizje powietrznodesantowe (DPD), kilkanaście brygad desantowo-szturmowych (BDSz) przejętych ze składu Wojsk Lądowych oraz nieprzystającą do nowy uwarunkowań koncepcję ich użycia.

Pomimo elitarnego charakteru, w konfliktach lokalnych po 1991 roku pododdziały rosyjskich WPD nadal wykorzystywano jak zwykłą piechotę, której potencjał ponownie wzmocniono środkami walki wojsk lądowych. Irracjonalne rozwiązanie stanowiące wymóg chwili uzasadniono brakiem alternatywy oraz poziomem utrzymywanej gotowości bojowej w związkach taktycznych WPD. W Czeczenii, potwierdzając przydatność śmigłowców, kolejny raz zakwestionowano radziecką koncepcję użycia WPD. Przydatność oraz walory tych wojsk, jako komponentu mobilnego, udowodniono w trakcie pięciodniowej interwencji w Gruzji, gdzie pomimo korzystnych warunków Rosjanie zrezygnowali z desantów spadochronowych w ugrupowaniu przeciwnika. W sierpniu 2008 roku przerzucone w rejon konfliktu pododdziały WPD, decydując o przebiegu operacji (Osetia Południowa), pozostawały jedynym, sprawnym narzędziem działania na tym obszarze (ze względu na brak gotowych jednostek w rejonie przygranicznym do Abchazji przerzucono tam komponent WPD, który prowadził następnie działania rajdowe). Specyfika obszaru operacji oraz ograniczony czas konfliktu wykluczyły możliwość przerzutu i rozwinięcia na tym Teatrze Działań Wojennych (TDW) etatowego pułku lub dywizji WPD w pełnym składzie, dlatego też rezygnując z desantów, działania bojowe prowadzono z wykorzystaniem taktycznych batalionowych i kompanijnych grup bojowych. Z kolei w operacji, której celem było opanowanie Półwyspu Krym w 2014 roku zaangażowano ok. 6000 żołnierzy WPD wydzielonych z czterech dywizji oraz 56., 31. BDSz i 45. BSpecNaz, łącznie na potrzeby operacji sformowano ok. 11 taktycznych batalionowych grup bojowych (TBGB), stanowiących ok. 50% potencjału zaangażowanego w działania bojowe na Półwyspie. Rezygnując z klasycznej operacji powietrznodesantowej i wykorzystania spadochronów pododdziały WPD przerzucono na Krym transportem morskim oraz powietrznym. Zdolność do skrytego przerzutu pododdziałów aeromobilnych, gwarantująca zaskoczenie i osiągnięcie przewagi, zdecydowała o realizacji zasadniczych celów operacji. Po opanowaniu Półwyspu pododdziały WPD wycofano z Krymu i ześrodkowano wzdłuż wschodniej granicy z Ukrainą. Wiosną 2014 roku zadania w ramach wsparcia separatystów w obwodach Donieckim i Ługańskim realizowało rotacyjnie ok. 82 taktycznych batalionowych grup bojowych, z tej liczby ok. 30% stanowiły siły i środki wydzielone ze składu WPD (ok. 25 grup).

Druga dekada XXI wieku, oprócz udziału w dwóch konfliktach lokalnych, to również kolejny etap w procesie przebudowy zdolności rosyjskich WPD. Podjętą w 2009 roku próbę reorganizacji komponentu uzasadniano koniecznością wprowadzenia zmian do koncepcji użycia odwodu Naczelnego Dowódcy. Opór wewnętrzny spowolnił proces reorganizacji (rozformowanie 106. DPD), z której ostatecznie zrezygnowano po zmianie na stanowisku ministra obrony. W rezultacie podjętych działań do 2012 roku strukturę organizacyjną dywizji zunifikowano i wzmocniono kolejnym elementami (pułki rakiet przeciwlotniczych). Ponadto, w ramach modyfikacji koncepcji użycia WPD, przerzut i desantowanie z wykorzystaniem systemów spadochronowych utrzymano jedynie w odniesieniu do pierwszego rzutu sił desantu, natomiast przerzut sił głównych przewidziano na zdobyte lotniska i lądowiska. W 2013 roku, wraz z korektą programu reformy WPD, na bazie dwóch różnych koncepcji przygotowano projekt perspektywicznych wojsk aeromobilnych, które obok Sił Operacji Specjalnych oraz sił ekspedycyjnych (piechota morska) mają stanowić kręgosłup rosyjskich Sił Szybkiego Reagowania. Zgodnie z nową koncepcją, spełniając funkcję odwodu naczelnego dowódcy WPD, mają utrzymywać gotowość do realizacji zadań samodzielnie lub w ramach wsparcia zgrupowania wojsk na dowolnym kierunku operacyjno–strategicznym. W ramach Teatru Działań Wojennych każde z utworzonych Połączonych Dowództw Operacyjno–Strategicznych, dysponując przydzieloną BDSz, ma osiągnąć zdolność do elastycznego reagowania na wzrost zagrożenia w skali lokalnej. W przypadku eskalacji konfliktu do działań mogą być wprowadzane zasadnicze związki taktyczne WPD, które we współdziałaniu z komponentem lądowym będą realizować zadanie główne na TDW.

W nawiązaniu do przyjętej koncepcji, po 2013 roku korekta wprowadzona do procesu transformacji skutkowała znaczącym wzmocnieniem potencjału WPD, których skład poszerzono o 11., 56. i 83. Brygady Desantowo-Szturmowe. Ponadto, 38. Pułk Łączności oraz 45 Pułk. Rozpoznawczy Specjalnego Przeznaczenia przeformowano odpowiednio w 45. Brygadę Specjalnego Przeznaczenia oraz 38. Brygadę Wsparcia Dowodzenia. W dywizjach oraz brygadach na bazie kompanii rozpoznawczych rozwinięto bataliony rozpoznawcze z kompanią specjalnego przeznaczenia na lekkich pojazdach opancerzonych Tigr lub Ryś oraz kompanią rozpoznania radioelektronicznego. Dodatkowo w dywizjach rozwinięto pododdziały remontowe, zaopatrzenia i medyczne, etat związków taktycznych poszerzono o samodzielną kompanię WRE (zestawy RB-531 Infauna, Leer-2, zestawy namierzania i zakłócania RP-377L oraz RP-377LA Lorandit), kompanię bezzałogowych statków latających (zestawy BSR Orlan-10, Eleron-3, Tahion, Iskatiel) oraz pułkowe plutony snajperów. W 2016 roku w dywizjach oraz brygadach desantowo-szturmowych rozpoczęto formowanie batalionów czołgów (w 7. i 76. DDSz odpowiednio 104. i 124. bcz), jednocześnie w ramach 76. oraz 7. DDSz rozpoczęto rozwijanie trzeciego pułku desantowo-szturmowego (odpowiednio 237. i 97. pdsz). We wszystkich związkach taktycznych WPD utworzono nieetatowe elementy przeznaczone do walki z BSP przeciwnika. Ponadto w ramach WPD sformowano element kartografii i nawigacji przygotowany do realizacji zadań w ramach analizy i oceny terenu oraz przekazu danych w ramach zautomatyzowanego systemu dowodzenia.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 3/2021