Jak wybrać okręt podwodny?

Maksymilian Dura

Jak wybrać okręt podwodny?

O tym, jakie okręty podwodne mogłyby być przydatne dla Marynarki Wojennej, pisano już wielokrotnie. Były to jednak rozważania czysto teoretyczne i mógł je wygłaszać każdy, wiedząc że nie wynikną z tego żadne konsekwencje. Teraz jest jednak inaczej, bo postępowanie się zaczęło i każda informacja może mieć wpływ na decyzję o wyborze danego typu okrętu – a skutki tego będziemy odczuwali przez następnych kilkadziesiąt lat. Wcześniejsze publikacje miały dwie wspólne cechy. Po pierwsze – nikt nie odważył się w nich na stwierdzenie, jaki konkretnie okręt podwodny byłby dla nas najlepszy. Po drugie, ponieważ materiały wykorzystywane przez autorów pochodziły najczęściej od poszczególnych producentów, opisywano w tych publikacjach przede wszystkim zalety proponowanych konstrukcji. O wadach nie mówiono, bo ich wyszukanie wymaga wiedzy specjalistycznej, a ludzi mogących ocenić okręty podwodne można w Polsce policzyć na palcach jednej ręki. I tu bycie „specjalistą od spraw wojskowych” – nawet w stopniu generała – nie wystarczy. Ta komfortowa sytuacja niestety się skończyła, a zaczął się proces tworzenia konkretnych wymagań na nowy okręt. Problem w tym, że takie wymagania, nawet najbardziej ogólnikowe, nie powinny być tylko materiałem wyjściowym dla Inspektoratu Uzbrojenia MON, by tam, według nich, wybrano okręt podwodny. Te wymagania powinny zadecydować o ostatecznym typie okrętu, jaki zostanie przez nas zakupiony, a zadaniem IU powinno zostać tylko wynegocjowanie jak najlepszych warunków zakupu, zarówno ze względu na cenę, jak i na korzyści dla polskiej gospodarki. Realia mogą być jednak o wiele bardziej skomplikowane.

Standardowe procedury a okręt podwodny
Przygotowania do zakupu okrętu podwodnego rozpoczęto, gdy obowiązywała Decyzja nr 101 Ministra Obrony Narodowej z dnia 3 kwietnia 2009 r. Zgodnie z nią przy zakupie uzbrojenia i sprzętu wojskowego ujętego w Planach Modernizacji Technicznej, gestor (w tym przypadku jest to Zarząd Operacji Morskich N-3 w Dowództwie Marynarki Wojennej) musiał opracować Wymagania Taktyczno-Techniczne (WTT) dla nowego okrętu. Były one później uzgadniane z Biurem Analizy Rynku Uzbrojenia (BARU) i miały zostać przedstawione do akceptacji szefowi Sztabu Generalnego WP. Szef SG WP miał je następnie przesłać Podsekretarzowi Stanu, który miał zlecić BARU sporządzenie „określenia możliwości wykonania”. BARU, współpracując z gestorem, Inspektoratem Wsparcia i Wojskowym Biurem Zarządzania Częstotliwościami miało opracować Studium Wykonalności (SW) oraz Wstępne Założenia Taktyczno-Techniczne (WZTT), które miały być później rozpatrzone przez Radę Uzbrojenia (RU) i przesłane do gestora w celu zatwierdzenia. Gestor miał sporządzi wtedy „wniosek w sprawie pozyskania nowego uzbrojenia i sprzętu wojskowego” i przedstawić go wraz z SW i WZTT, za pośrednictwem Sekretariatu RU Ministrowi Obrony Narodowej do akceptacji. W oparciu o te dokumenty DZSZ miał realizować procedury zamówienia. Proces ten może się jednak opóźnić, ponieważ pod koniec grudnia w MON powstał Inspektorat Uzbrojenia (IU), który stał się następcą prawnym rozformowanego DZSZ, BARU oraz części DPZ. Dodatkowo Decyzję nr 109/MON zastąpiła Decyzja nr 28/MON z dnia 7 lutego 2011 r. Czy nowo utworzony IU zaakceptuje prace przeprowadzone wcześniej przez BARU - nie wiadomo, można mieć jednak nadzieję, że zmiany organizacyjne oraz prawne nie przerwą już rozpoczętego procesu i będzie on kontynuowany, a nie realizowany od początku. WTT przygotowuje się, by zakupić dany sprzęt, a więc z logicznego punktu widzenia powinny one obejmować tylko to, co pozwoli dokonać wyboru. Niestety, ponieważ nie sprecyzowano dokładnie co powinny zawierać WTT, to dla świętego spokoju wojskowi z zasady umieszczają w nich wszystko co wiedzą. Pomyślmy jakby na nas patrzył sprzedawca samochodów, gdybyśmy mówiąc mu jakie auto chcemy kupić, zaczęli od tego, że ma mieć cztery koła, szyby, lusterka boczne i reflektory. A tak patrzą na wojskowych producenci okrętów podwodnych, gdy ci wymagają od nich, by okręt podwodny miał np. sonar do pomiaru szumów własnych, gdy tymczasem jest to wyposażenie „obowiązkowe”. Procedury z decyzji nr 101 sprawdzają się dobrze w przypadku wybierania sprzętu, który ma wiele typów, a który pomimo różnic konstrukcyjnych mieści się w założonych przez zamawiającego limitach. Sztuką w tym przypadku jest takie ułożenie wymagań, by nie wyeliminować nimi większości konkurentów i nie faworyzować żadnego z nich. Tym bardziej, że nieuzasadnione „ustawienie” wymagań pod jakiś konkretny system uzbrojenia, bez usprawiedliwionego powodu, jest złamaniem prawa. W przypadku okrętów podwodnych jest jednak inaczej. W swojej ofercie wykonawca nie przedstawia bowiem projektu nowego okrętu pod szczegółowe wymagania złożone przez zamawiającego, ale produkt wcześniej opracowany, powstały w wyniku wieloletnich badań i często już wdrożony przez innych do eksploatacji. Wybieramy więc okręt, który jest praktycznie gotowy, możemy kolokwialnie mówiąc, zmienić w nim tylko kolor blatu stołu w mesie, a nie skład np. systemu sonarowego. Chyba, że mamy pieniądze na nowe badania związane ze zmianą konstrukcji okrętu. Oczywiście duża część sprzętu pokładowego ma swoje zamienniki i można tutaj dokonywać pewnego wyboru. Przykładem są np. systemy łączności i nawigacyjne. Ograniczenia zaczynają się jednak, gdy dotykamy tego, co wcześniej było badane, sprawdzone i połączone w ramach okrętowego systemu walki (OSW). Niestety, nowe interfejsy kosztują. Dodatkowo rozmieszczenie urządzeń na okręcie podwodnym sprawdza się pod względem ergonomii i hałasu. Jeżeli więc zmienimy położenie jakiegoś podsystemu możemy zaburzyć wcześniej ustalony porządek, co zmusza do prowadzenia nowych badań. A za to również trzeba dodatkowo zapłacić. Musimy więc pamiętać, że wprowadzanie zmian w gotowym już wyposażeniu okrętu podwodnego wymaga równie skomplikowanych działań, jak w przypadku zmian na statkach powietrznych. Dlatego chcąc ograniczyć koszty, należy unikać wszelkich zbędnych i nieuzasadnionych poprawek.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 3/2011