Wojskowe systemy rozpoznania Izraela

Michał Gajzler

Choć przygotowanie rozpoczętej w nocy z 12 na 13 czerwca tego roku izraelskiej operacji „Naród jak lwica” (lub inaczej „Powstający lew”) najprawdopodobniej nie byłoby możliwe bez działań na miejscu wywiadu, to nie mniej istotną rolę w jej planowaniu, a następnie realizacji musiały odegrać różnego rodzaju systemy rozpoznania, którymi obecnie dysponują Siły Obronne Izraela. Ich wachlarz jest zresztą dość szeroki, co zresztą jest spodziewane, mamy bowiem do czynienia z państwem i siłami zbrojnymi wyznaczającymi wręcz globalne trendy. Obejmuje on bowiem satelitarne systemy rozpoznania optycznego i radarowego, lotnicze systemy wczesnego ostrzegania i dowodzenia, a także lotnicze środki do rozpoznania radioelektronicznego, a w końcu szeroką gamę bezzałogowych statków powietrznych.

Rozpoznanie satelitarne

Jednym z ważniejszych sposobów pozyskiwania danych rozpoznawczych dla Sił Obronnych Izraela pozostają niewątpliwie systemy satelitarne. Impulsem do rozwoju programu rozpoznania satelitarnego w tym kraju było strategiczne zaskoczenie egipsko-syryjskim atakiem z października 1973 roku (wojna „Jom Kipur”) i prowadzone w tym czasie nieudane próby pozyskania informacji z systemów rozpoznania satelitarnego USA. Konsekwencją tego było przekonanie o konieczności budowy własnych, niezależnych zdolności w tym obszarze.

Prace nad pierwszym izraelskim satelitą uruchomiono, według relacji szefa Izraelskiej Agencji Kosmicznej Yuvala Ne’emana, jeszcze na początku lat 70. Praktycznie równocześnie prowadzono prace nad systemem wynoszenia. W szczątkowych relacjach rok 1973 pojawia się jako data rozpoczęcia analiz dotyczących możliwości wykorzystania w tym celu rakiety Shavit, bazującej na pociskach balistycznych rodziny Jerycho. Co prawda w kolejnych latach próbowano wciąż uzyskać bezpośredni dostęp do danych pochodzących z amerykańskich satelitów rozpoznawczych lub też pozyskać na własność, wraz ze stacją kontroli naziemnej, przynajmniej jeden z systemów USA, jednak próby te zakończyły się niepowodzeniem. Ostatecznie, po trwającym blisko dekadę spowolnianiu (po pierwszych pracach studialnych zrealizowanych przez IAI), w listopadzie 1982 roku ogłoszono – ustami ówczesnego ministra nauki i technologii, Yuvala Ne’mana – utworzenie Izraelskiej Agencji Kosmicznej oraz rozpoczęcie prac nad własnymi satelitami, w tym rozpoznawczymi (choć później starano się maskować te ostatnie słowa, kładąc nacisk przede wszystkim na zastosowania komercyjne), technologiami wynoszenia oraz towarzyszącymi systemami. Sam program satelitarny uzyskał rok wcześniej akceptację ówczesnego premiera Izraela, Menachema Begina. Co ciekawe, według niektórych informacji udział w finansowaniu programu satelitarnego miał mieć rząd Republiki Afryki Południowej (w zamian za prawa do późniejszego przekazania dokumentacji technicznej).

Kluczową datą dla izraelskiego programu satelitarnego stał się 19 września 1988 roku, kiedy to na niską orbitę okołoziemską wyniesiono pierwszego, wciąż jeszcze eksperymentalnego, satelitę rozpoznania optycznego Ofek 1 (horyzont), znanego także jako Ofeq 1. Do jego wyniesienia wykorzystano rakietę nośną Shavit (kometa), która wystartowała z położonego nad Morzem Śródziemnym kosmodromu Palmachim, kierując się w kierunku zachodnim. W ten sposób odbywała się większość kolejnych startów, co miało na celu, w przypadku ewentualnej awarii rakiety, zapobiec dostaniu się szczątków w ręce potencjalnego przeciwnika. Sam satelita został opracowany przez Israel Aircraft Industries na zamówienie Izraelskiej Agencji Kosmicznej. Żywot satelity Ofek 1, jako systemu eksperymentalnego, nie był z założenia zbyt długi. Obliczono go bowiem raptem na kilka tygodni. W praktyce satelita pozostał na orbicie nieco dłużej i ostatecznie spłonął w atmosferze ziemskiej w połowie stycznia 1989 roku. Co prawda ładunek użyteczny Ofek 1 nie został do końca ujawniony, ale głównym celem w przypadku pierwszego izraelskiego satelity były różnego rodzaju próby i testy, w tym m.in. weryfikacja poprawności pracy baterii słonecznych, testy środków łączności i narzędzi do przesyłu danych. Prawdopodobnie jednak Ofek 1 mógł być również wykorzystany do celów rozpoznawczych (choćby w ramach eksperymentów i weryfikacji rozwiązań).

Kolejny izraelski satelita, wciąż eksperymentalny, Ofek 2, został umieszczony na niskiej orbicie okołoziemskiej 3 kwietnia 1990 roku. Podobnie jak w przypadku poprzednika, jego misja trwała jednak jedynie kilka miesięcy. Pierwszy w pełni funkcjonalny izraelski satelita rozpoznania optycznego osiągnął niską orbitę okołoziemską 15 września 1994 roku. Otrzymał on nazwę Ofek 3. Za jego budowę odpowiadała firma IAI. System ten przebywał na orbicie już kilka lat i zakończył swoją misję w 2000 roku.

Nieudany start kolejnego izraelskiego satelity, Ofek 4, przeprowadzony w styczniu 1998 roku, miał co prawda doprowadzić do dość istotnych perturbacji programu satelitarnego, któremu groziło nawet anulowanie, jednak ostatecznie „wyszedł on na prostą” wraz z kolejnym, tym razem udanym startem. 28 maja 2002 roku na niskiej orbicie okołoziemskiej umieszczono bowiem z powodzeniem satelitę nowej generacji – Ofek 5. Podobnie jak poprzednik był on satelitą rozpoznania obrazowego. Tak jak we wcześniejszych przypadkach za jego budowę odpowiadała firma IAI. Sam satelita powstał w zakładach producenta mieszczących się w Jehud. Przy czym jednak za dostawę poszczególnych podsystemów odpowiadały inne firmy izraelskie, takie jak np. Rafael (dostawca silników dla satelity) czy należący do Elbitu El-Op. Ten ostatni dostarczył kluczowy podsystem, którym był kosmiczny teleskop, pozwalający na uzyskiwanie obrazów o rozdzielczości 0,7 m (co było, jak na tamte czasy, wynikiem bardzo dobrym).

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 7/2025