Wojska Desantowo-Szturmowe Ukrainy (1991–2021)

Andrij Charuk
Mychajło Słobodianiuk

Po ogłoszeniu 24 sierpnia 1991 roku Aktu Niepodległości Ukrainy i przyjęciu tego samego dnia przez Radę Najwyższą Ukrainy Uchwały „O formacjach wojskowych w Ukrainie”, wszystkie jednostki wojskowe radzieckich Wojsk Powietrznodesantowych (WPD) znajdujące się na terytorium Ukrainy przeszły pod jurysdykcję Kijowa. Jednak w swoim dotychczasowym statusie pozostawały one niedługo. W maju 1992 roku, na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Ukrainy, związki wojsk powietrznodesantowych zostały przemianowane i przeformowane w wojska aeromobilne Wojsk Lądowych Sił Zbrojnych Ukrainy. W ten sposób stracono autonomiczność, a przypomnimy, że w ZSRR WPD były odrębnym rodzajem wojsk, niewchodzącym w skład Wojsk Lądowych. Dlaczego więc zostały przemianowane na aeromobilne? Powodem była radziecka doktryna zastosowania WPD, która mała charakter wyłącznie ofensywny. Desantowanie dużych jednostek wraz z pojazdami opancerzonymi na zapleczu przeciwnika, przeprowadzone z samolotów z użyciem spadochronów, w zasadzie postrzegano jako jedyny sposób użycia WPD. Jednak nie pasowało to do doktryny wojskowej niepodległej Ukrainy. Państwo ukraińskie od samego początku deklarowało brak pretensji terytorialnych wobec swoich sąsiadów, stąd i doktryna wojskowa Ukrainy od samego początku była obronną.

Ukraina nie mogła wykorzystać odziedziczonych po ZSRR jednostek powietrznodesantowych zgodnie z ich przeznaczeniem, ponieważ zostały one utworzone w ramach agresywno-ofensywnej doktryny wojskowej Związku Radzieckiego. O wiele bardziej jako przydatną postrzegano zachodnią koncepcję wojsk aeromobilnych, dostosowanych nie tylko do desantowania spadochronowego, ale również do manewru powietrznego z użyciem śmigłowców. Takie działania doskonale wpisywały się w doktrynę obronną, ponieważ przerzucane śmigłowcami pododdziały aeromobilne postrzegano jako doskonały odwód na przypadek odparcia ataku przeciwnika.

Jednak sama zmiana nazwy była zdecydowanie za małym krokiem. Transformacji poradzieckich WPD w wojska aeromobilne nie dało się przeprowadzić szybko. Proces ten przeciągał się ze względu na kryzys gospodarczy lat 90. i wywołany nim drastyczny spadek wydatków na wojsko. Do tego dołożyły się sprzeczności z Federacją Rosyjską, które odbiły się na historii największego związku taktycznego ukraińskich wojsk aeromobilnych. Przy tym na przestrzeni lat kultywowano wśród ukraińskich desantowców tradycje czasów radzieckich. W jednostkach istniał prawdziwy kult generała Wasilija Margiełowa, założyciela WPD ZSRR, noszono elementy munduru z czasów ZSRR – niebieskie berety oraz „tielniaszki” (podkoszulki w naprzemienne niebieskie i białe paski). W 1999 roku ukazem prezydenta Ukrainy Leonida Kuczmy, jako święto wojsk aeromobilnych ustalono 2 sierpnia – czyli dzień, w którym obchodzono święto WPD w ZSRR (i obchodzi się dotychczas w Rosji). 27 lipca 2012 roku Wiktor Janukowicz zmienił nazwę wojsk aeromobilnych na Wysokomobilne Wojska Desantowe (ukr. Високомобільні десантні війська). Zmiana ta miała znaczenie wyłącznie symboliczne – teraz nazwa tych wojsk w skrócie w języku ukraińskim brzmiała dokładnie tak samo, jak radzieckich/rosyjskich WPD w języku rosyjskim (ros. Воздушно-десантныевойска) – ВДВ.

Zmiany w organizacji i symbolach ukraińskich wojsk desantowych faktycznie zaszły dopiero po rozpoczęciu agresji rosyjskiej w 2014 roku. Najpierw w 2016 roku WDW wyłoniono ze składu Wojsk Lądowych, nadając im status rodzaju wojsk. W roku następnym zmieniono nazwę na Wojska Desantowo-Szturmowe (WDSz; ukr. Десантно-штурмові війська, ДШВ). Zamiast beretów niebieskich wprowadzono berety koloru marun, a święto przeniesiono z 2 sierpnia na 27 listopada – dzień archanioła Michała według kalendarza juliańskiego.

1. Dywizja Aeromobilna

98. Gwardyjska Dywizja Powietrznodesantowa stacjonowała w mieście Bołgrad i osiedlu miejskim Wesełyj Kut w obwodzie odeskim i podlegała dowództwu Wojsk Powietrznodesantowych ZSRR. Wraz z upadkiem ZSRR dla dywizji nastały trudne czasy. Nacjonalistyczne siły w rosyjskim ministerstwie obrony starały się za wszelką cenę wyłączyć dywizję ze składu SZ Ukrainy, do których została włączona w grudniu 1991 roku. Jednak takie działania napotkały zdecydowany opór dowództwa SZ Ukrainy oraz politycznego kierownictwa kraju. Ostatecznie, aby uregulować sporne kwestie, w 1993 roku powołano wspólną rosyjsko-ukraińską komisję. Ze strony ukraińskiej przewodniczył jej generał porucznik Witalij Stepanow, zastępca dowódcy wojsk Odeskiego Okręgu Wojskowego; ze strony rosyjskiej – zastępca dowódcy WPD SZ Rosji generał porucznik Wiktor Sorokin. W wyniku pracy komisji osiągnięto porozumienie dotyczące podziału dywizji, jej uzbrojenia i sprzętu: 50% dla Ukrainy i 50% dla Rosji. Podział dywizji zakończono w grudniu 1993 roku.

Część rosyjska, której zgodnie z porozumieniem przekazano również sztandary dywizji i jej pułków oraz inne symbole, została przeniesiona na terytorium Federacji Rosyjskiej do miast Iwanowo i Kostroma. Tam została przeformowana w 98. Gwardyjską Dywizję Powietrznodesantową, uzupełniona jednostkami z innych formacji WPD Rosji i obecnie, od 24 lutego 2022 roku, bierze udział w działaniach bojowych przeciwko Ukrainie.

Połowa dywizji, która pozostała w Ukrainie, na mocy rozkazu ministra obrony Ukrainy z 15 lutego 1993 roku została początkowo przekształcona w 98. Dywizję Powietrznodesantową. Jednak wkrótce, rozkazem ministra obrony Ukrainy z 26 maja 1993 roku, zmieniono nazwę formacji na 1. Dywizję Aeromobilną (DAem).1 czerwca 1993 roku została ona włączona w skład wojsk Odeskiego Okręgu Wojskowego.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 7/2025