Wojna bliskowschodnia 1948 roku w powietrzu

Wojna bliskowschodnia 1948 roku w powietrzu

Szymon Tetera

 

W 1948 r. na bliskim wschodzie doszło do rozegranej w kilku fazach wojny o podział terytorium Palestyny. Choć obie strony konfliktu dysponowały szczupłymi siłami powietrznymi, to ich organizacja oraz sam przebieg starć w powietrzu zasługują na dużą uwagę, ponieważ tzw. I wojna bliskowschodnia była zaledwie początkiem wieloletniego konfliktu, podczas którego siły powietrzne adwersarzy odgrywały coraz istotniejszą rolę.

W latach 80. XIX wieku rozpoczął się napływ do leżącej w granicach Imperium Osmańskiego Palestyny żydowskich emigrantów, którzy przybywali głównie z Rosji. W czasie I wojny światowej Palestyna została zajęta przez wojska brytyjskie. 2 listopada 1917 r. minister spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii, Lord Arthur J. Balfourd zadeklarował: Rząd Jego Królewskiej Mości pozytywnie odnosi się do idei ustanowienie w Palestynie narodowego domu dla narodu żydowskiego (…) Słowa te dały szansę urzeczywistnienie żydowskiego marzenia o stworzeniu własnego państwa. W 1920 r. populacja żydowska w Palestynie liczyła ponad 50 tys. osób. W tym czasie doszło do pierwszych antysemickich wystąpień zaniepokojonej osadnictwem żydowskim arabskiej ludności. Skutkowało to utworzeniem syjonistycznej organizacji obronnej Hagana. Tymczasem do Palestyny napływały kolejne fale żydowskich emigrantów, pochodzących głównie z Europy Wschodniej, tak że w 1931 r. populacja żydowska liczyła już 174 tys. osób. Kolejne 250 tys. żydowskich emigrantów (w tym 100 tys. z Niemiec) dotarło do Palestyny do 1940 r. W 1936 r. doszło do najpoważniejszego wystąpienia ludności arabskiej przeciwko żydowskiej; co prawda ściągnięte Palestyny wojska brytyjskie uspokoiły zaogniający się konflikt, ale wkrótce i one same stały się celem arabskich bojowników. W tym czasie rozpoczęto negocjacje w sprawie przyszłego podziału Palestyny na państwo żydowskie i państwo arabskie. Choć Wielka Brytania szybko ograniczyła emigrację żydowską do Palestyny, w latach II wojny światowej, poniekąd znajdując się w sytuacji bez wyjścia, organizacje żydowskie popierały wysiłek zbrojny tego państwa przeciwko III Rzeszy. Umożliwiło to stworzenie żydowskich oddziałów wojskowych, których część wzięła ograniczony udział w walkach na froncie włoskim.

Po II wojnie światowej ludność żydowska stanowiła niemal 32% ludności Palestyny, podczas gdy arabska niemal 60%. Walcząc o prawo do osiedlania się, organizacje żydowskie już końcem 1945 r. rozpoczęły walkę zbrojną o charakterze partyzancko-terrorystycznym z pilnującym brytyjskiego mandatu wojskami. Nie chcąc angażować się w konflikt, rząd brytyjski przekazał sprawę uregulowania statusu Palestyny w ręce Organizacji Narodów Zjednoczonych. 29 listopada jej Zgromadzenia Ogólne opowiedziało się za podziałem Palestyny na część żydowską i arabską. Ze względów etnicznych Żydzi otrzymali pas nadmorski od rejonu Tel Awiwu po Hajfę, północno-wschodni rejon wokół Safed oraz pustynię Negrew, Arabowie zaś Dolinę Jordanu (z wyłączeniem strefy międzynarodowej wokół Jerozolimy), rejon północno-zachodni z miastem Akka, rejon Gazy oraz rejon miasta Jaffa położonego nieopodal Tel Awiwu. Taki podział stworzył „przekładaniec”, gdzie poszczególne obszary przyznane Arabom oddzielone były wąskimi skrawkami łączącymi terytoria żydowskie. Wielka Brytania ze swojej strony zadeklarowała wycofanie własnych wojsk do 15 maja 1948 r.

Natychmiast po ogłoszeniu decyzji o podziale Palestyny na jej terytorium doszło do wojny domowej. Bojówki arabskich milicji oraz oddziały stworzonej w Syrii Arabskiej Armii Wyzwolenia (od stycznia do kwietnia jej siła w Palestynie wzrosła z trzech do siedmiu tys. ludzi) starały się atakować osady żydowskie, co jednak nie przyniosło rezultatu, wobec twardej ich obrony przez lepiej zorganizowane oddziały Hagany (45 tys. ludzi i około 5 tys. z innych organizacji; około 1/3 z nich uzbrojona). Pewne sukcesy Arabowie odnieśli natomiast na liniach komunikacyjnych, choć Haganie i tak udało się nawet utrzymać połączenie z Jerozolimą.

Wiosną 1948 r. Hagana przeszła do ofensywy, zajmując kilka miast o mieszanym składzie ludności, w tym Safed i Tyberiadę na północy, opanowaną końcem kwietnia Hajfę (miasto o strategicznym znaczeniu, bo posiadające port morski) oraz opanowany w pierwszej połowie maja rejon Jaffy. W pierwszej połowie maja Hagana poniosła jednak porażkę w rejonie Etzion, który został opanowany przy udziale żołnierzy jordańskiego Legionu Arabskiego, dzięki czemu od połowy kwietnia zablokowano Jerozolimę.

Z chwilą opuszczenia Palestyny przez wojska brytyjskie, 14 maja 1948 r. proklamowano utworzenie państwa Izrael. Państwo to od razu musiało walczyć o przetrwanie, ponieważ ościenne kraje arabskie skierowały na teren Palestyny własne siły zbrojne, które były przeciwnikiem dużo bardziej wymagającym niż lokalne milicje.

Początki izraelskiego lotnictwa

Na początku lat 30. XX wieku w Palestynie pod egidą Hagany powstały kluby szybowcowe Carmel Club oraz Flying Camel, które w połowie lat trzydziestych połączyły się w Aero Club of Israel. W 1935 r. otwarte zostało lotnisko w Lydda, a w roku następnym powstał na nim klub Palestine Flying Services, który nabył samolot Gipsy Moth (G-ABMX). W 1938 r. zakupiono samolot DH 82A Tiger Moth (VQ-PAN). W tym samym roku

do Palestyny trafiły zakupione w Polsce trzy samoloty RWD-8 (VQ-BCE,-BLK i SP–BLL ) oraz dwa RWD-13 (VQ-PFL i VQ-BFM), a w roku następnym RWD-15 (VQ-PAE). W 1938 r. zakupiono również Taylorcraft Model A (VQ-PAH), a w 1939 r. dwa Model BL (VQ-PAI i VQ-PAJ).

Założona w lipcu 1936 r. linia lotnicza Aviron w istocie były przykrywką do działalności lotniczej Hagany, a celem istnienia firmy było przeszkolenie personelu latującego i naziemnego.   W marcu 1938 r. Aviron otworzył szkołę lotniczą w kibucu Afikim. Linia przejęła Palestine Flying Services, wykorzystując maszyny RWD i Tiger Motha.

W 1937 r. powstały w Palestynie prawdziwe linie lotnicze Palestine Airways Ltd., które używały dwóch samolotów Short Scion (VQ-PAA i VQ-PAB), Short Scion Senior (VQ-PAD) oraz DH89 Rapide (VQ-PAC). W związku z wybuchem II wojny światowej w 1940 r. samoloty Palestine Airways Ltd. zostały zarekwirowane przez RAF, a firma zakończyła działalność. W Palestynie istniała również linia lotnicza Palestine Commercia Aviation Co Ltd, która posiadała pojedynczego Fokkera F-XVIII (VQ-PAF).

Żydowskie lotnictwo powiązane z Haganą od 1940 r. używało również Milesa M3A Falcon (VQ-PAO), który został sprzedany amerykańskiej ambasadzie w Egipcie, oraz nabytego w 1942 r. Benes-Mraz Be-550 Bibi (VQ-PAO), którego utracono w wypadku w listopadzie 1947 r. Ponadto prawicowa organizacja syjonistyczna Irgun używała Zlina XII (VQ-PAP).

Od jesieni 1947 r. oba RWD-8 były niesprawne, ale pozostałych trzech samolotów RWD używano w czasie walk z oddziałami arabskimi do rozpoznania, zrzutów zaopatrzenia dla odciętych osiedli czy ewakuacji rannych.

W grudniu 1947 r. do życia powołano Sherut Avir, czyli służbę lotniczą Hagany. Obok dwóch RWD-13 i jednego RWD-15 w skład Sherut Avir początkowo wchodziły też inne samoloty cywilne – Auster J-1 Autocrat (VQ-PAS), Dragon Rapide (VQ-PAR), dwa DH-82C Tiger Moth (VQ-PAT i VQ-PAU), dwa Taylorcraft BC (VQ-PAI i VQ-PAJ) oraz amfibia Republic RC-3 Seabee (VQ-PAV).

17 grudnia z jednego z RWD-13 w rejonie Nevitim ostrzelano z karabinu maszynowego oraz obrzucono granatami arabski oddział, co było pierwszym powietrznym atakiem żydowskiego lotnictwa. Po tym, jak wieści o tym wydarzeniu dotarły do Brytyjczyków, zagrozili oni zestrzeleniem każdego samolotu wykorzystywanego do celów wojskowych.

W styczniu grupujący wspomniane wyżej lekkie samoloty tzw. Tel Aviv Squadron kontynuował jednak loty, w trakcie których obok wypełniania innych zadań atakowano także oddziały przeciwnika. 15 stycznia załoga Tiger Motha ostrzelala brytyjskiego Austera z 1910. Flight.

Pomimo incydentów w styczniu 1948 r. nadarzyła się wyjątkowa okazja na znaczne zwiększenie parku samolotowego Sherut Avir. Mianowicie udało się zakupić od RAF 20 pochodzących z rozwiązanego 651. Sqn samolotów łącznikowych Taylorcraf Auster (18 AOP 5 i dwa AOP 3) oraz pojedynczego niesprawnego dwusilnikowego Airspeed Oxford za sumę 8500 GBP.

Końcem lutego pierwsze z tych maszyn trafiły do służby, co umożliwiło sformowanie drugiego dywizjonu, tzw. Negev Squadron. 26 marca jedna z tych maszyn została uszkodzona ogniem z ziemi w rejonie Jerozolimy, jej pilot musiał wykonać awaryjne lądowanie. Następnego dnia Auster rozpoznawał drogę, którą do Jeruzalem przebijał się konwój z zaopatrzeniem, atakując dostrzeżone oddziały arabskie za pomocą improwizowanych bomb o masie 25 kg. W sumie na rzecz wspomnianego konwoju wykonano 37 lotów zrzucając 33 bomby.

Samoloty Sherut Avir używane były również do zaopatrywania odciętych osiedli bronionych przez oddziały Hagany oraz ewakuacji rannych. Z początkiem kwietnia utworzono trzeci dywizjon Austerów, tzw. Galilee Squadron.

6 kwietnia Arabowie spalili pozostawionego w Lod niesprawnego RWD-15. W tym czasie zdobyto jednak cywilnego egipskiego Fairchilda Argusa (SU-ADR), którego lecący do Bejrutu pilot-szmugler na wezwanie wojsk brytyjskich lądował przypadkowo w rejonie pozycji Hagany. Pozyskana w ten sposób maszyna została przydzielona do Galilee Squadron z rejestracją VQ-PAM.

Końcem miesiąca walki w Jaffa szturmowanej początkowo przez oddziały Irgunu wspierał należący do tej organizacji Zlin XII, który jednak został utracony w wyniku wypadku podczas lądowania.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo Numer Specjalny 18

Wróć

Koszyk
Facebook
Tweety uytkownika @NTWojskowa Twitter