UAZ 469 i 31512

Bartosz Zakrzewski

Samochody osobowo-terenowe

UAZ 469 i 31512

UAZ 469 to legendarny wojskowy samochód terenowy. Także w Polsce ma grono swoich wielbicieli, choć nie była to konstrukcja szczególnie nowatorska ani odznaczająca się wyśrubowanymi parametrami. Jeszcze niedawno terenowe UAZ-y były nie tylko stałym widokiem na wojskowych poligonach, w garażach i placach przy koszarach, ale także często spotykano je w normalnym ruchu drogowym, zwłaszcza na prowincji. Dziś pełnią rolę aut rekreacyjnych. A jaką konstrukcją był klasyczny UAZ?

Od ponad 60 lat Instytut Transportu Samochodowego (ITS) współtworzy historię polskiej motoryzacji. Od tego czasu po dzień dzisiejszy wykonano w ITS badania techniczne setek samochodów osobowych – zarówno produkowanych w Polsce, jak i importowanych, z których część w dniu dzisiejszym jest uważana za pojazdy „kultowe”. W dobie odbudowującego się po II wojnie światowej polskiego przemysłu motoryzacyjnego, ale i w latach schyłku komunizmu, badania samochodów osobowych w ITS miały niezwykle duże znaczenie. Instytut był tak naprawdę jedną z niewielu placówek w Polsce zdolnych przeprowadzić pełne badania drogowe. Tylko Instytut miał odpowiednio wykwalifikowane kadry oraz wysokiej jakości aparaturę i sprzęt do wykonania takich badań. Ich wyniki miały zatem duże znaczenie dla ówczesnych decydentów z Ministerstwa Transportu Drogowego i Lotniczego, a potem Ministerstwa Komunikacji. Wyniki jedynie niektórych prac kwalifikacyjnych i drogowych wykonanych w ITS publikowano w ówczesnej prasie fachowej, m.in. w tygodniku „Motor”, w „Motoryzacji” czy „Technice Motoryzacyjnej”. W rzeczywistości sprawozdania z tych unikatowych badań homologacyjnych pojazdów na długie lata zaległy w instytutowych archiwach. Od wielu miesięcy trwają próby przywrócenia ich do świadomości społecznej, realizowane m.in. poprzez projekt Wirtualnego Muzeum Motoryzacji ITS. Współcześnie w Instytucie Transportu Samochodowego są opracowywane charakterystyki produkowanych w Polsce oraz importowanych do Polski samochodów osobowych badanych w ITS w latach 50. XX wieku. Podejmowane są też próby charakterystyki pojazdów z pozostałych dekad PRL, co ma doprowadzić do opisu ogólnego stanu i przeglądu samochodów osobowych w dobie PRL (w latach 1945-1989).

W niniejszym artykule zaprezentowano „kultowe”, popularne „łaziki” (UAZ-y 469 i 31512), bez których trudno byłoby sobie wyobrazić Wojsko Polskie w latach 80. czy 90. XX wieku. Ich charakterystyka została opracowana w oparciu o nigdy nie publikowane sprawozdania z prac homologacyjnych tych pojazdów, przechowywane w archiwum ITS. Wojsko Polskie w latach 70. zakupiło znaczną liczbę tych samochodów. Oprócz wojska były one używane także w milicji, budownictwie, leśnictwie i innych służbach mundurowych. Część z nich trafiła już w latach 90. XX wieku – w ramach wyprzedaży sprzętu wojskowego – w prywatne ręce, a tym samym na polskie drogi. Obecnie są to pojazdy, bez których ciężko sobie wyobrazić jakikolwiek zlot miłośników zabytkowych pojazdów militarnych.

1. UAZ 469
UAZ to marka samochodów terenowych i ciężarowych produkowanych przez fabrykę Uljanowskij Awtomobilnyj Zawod w Uljanowsku w Rosji, a dawniej w Związku Radzieckim (ZSRR). Fabryka rozpoczęła produkcję samochodów w latach II wojny światowej. W 1941 roku do Uljanowska przewieziono oprzyrządowanie z fabryki samochodów ZiS, ewakuowanej z Moskwy przed wojskami niemieckimi – i w 1942 roku rozpoczęto tam produkcję samochodów ciężarowych ZIS-5W z przeznaczeniem dla wojska. Po wojnie przeniesiono fabrykę w inne miejsce Uljanowska. Pierwszym powojennym samochodem produkcji UAZ była półtoratonowa ciężarówka konstrukcji zakładów GAZ – GAZ-MM. Od 1954 roku produkowano w Uljanowsku samochody terenowe GAZ-69 pod oznaczeniem UAZ-69. W 1958 roku rozpoczęto produkcję terenowych samochodów dostawczych i lekkich ciężarówek UAZ 450, a od 1965 roku popularnych UAZ-ów 452, produkowanych z kilkoma zmianami do dziś.

W 1970 roku wystartowały prace konstrukcyjne nad najsłynniejszym samochodem z Uljanowska – osobowo-terenowym UAZ-em 469B, który w 1985 roku zmienił nazwę na UAZ 31512 (jego produkcję zakończono w 2003 roku). Samochody terenowe UAZ wszystkich modeli produkowano w dużych liczbach przede wszystkim na potrzeby wojska – Armii Radzieckiej i wojsk państw Układu Warszawskiego (w tym Polski), gdzie były podstawowymi samochodami terenowymi, oraz innych państw będących w kręgu wpływów Związku Radzieckiego.

Pełna wersja artykułu w magazynie Poligon 2/2014