Tnące, kłujące i miotające – noże specjalnego przeznaczenia

Tomasz Nawrocki

Na przestrzeni stuleci nóż, jako podstawowy oręż w walce kontaktowej, doczekał się wielu interesujących modyfikacji, spowodowanych potrzebą zdobycia natychmiastowej przewagi nad przeciwnikiem. Zarówno w dawnych, jak i współczesnych konstrukcjach tej broni ręcznej stawiano na sumę funkcji niszczących mieszczących się w pojedynczym narzędziu. Takie podejście koncepcyjne miało przyczynić się wyłącznie do zwiększonej efektywności w unieszkodliwianiu wroga.

Jednym z podstawowych sposobów zabicia czy zranienia człowieka było zadanie pchnięcia zaostrzonym narzędziem. Najprostszą bronią przystosowaną do tego celu jest sztylet, który ma krótką głownię, a w walce posługiwano się nim jedną ręką. Początkowo, był przystosowany głównie do pchnięcia, lecz wkrótce nadano mu cechy bardziej uniwersalne, poprzez wykonanie na głowni ostrza pozwalającego na cięcie lub krojenie, jak w zwykłym nożu. Sztylet jest podstawowym typem broni używanym przez ludzi[1]– to po prostu nóż o krótkiej głowni przeznaczony do pchnięcia. W czasach rzymskich sztylety nazywano nożami z Dacji (obecnie Rumunia), broń podobna do sztyletu była używana od czasów prehistorycznych (wyprzedziła miecze), a jej odmiany występują w kulturach na całym świecie. Małe rozmiary sztyletu ograniczają jego przydatność w działaniach wojennych, jednak cecha ta sprawia, że jest on łatwy do ukrycia i prosty w użyciu, czyniąc z niego ulubioną broń przestępców i zabójców. W wielu kulturach obok sztyletów występują noże wielkości pośredniej między sztyletem a mieczem. Taka broń jest często nazywana nożami bojowymi[2].

Noże, w zależności od przeznaczenia, występują w wielu odmianach. Większość z nich odzwierciedla uniwersalny kanon konstrukcyjny i skojarzeniowy. Bez wątpienia nóż to przedmiot o destrukcyjnym potencjale, narzędzie pracy, a zarazem oręż. Nóż to w istocie krótka broń ręczna o sztywnej konstrukcji, posiadająca część chwytną (rękojeść) oraz część ostrzową (ostrze krawędziowe i/lub punktowe) zwaną klingą (głownią). Literatura tematu podaje, że za podstawową cechę noży uznaje się ostrość i sztywność głowni, przystosowaną do bezpiecznego chwytania przez użytkownika. Zatem do konstrukcji prostego noża można użyć każdego dostępnego materiału, który ma wymienione cechy albo cech takich nabędzie po nieskomplikowanej obróbce. Zdarza się, że ze względu na nietrwałość materiału z którego jest wykonana głownia, rozpada się ona po pierwszym zetknięciu z celem w wyniku pchnięcia albo uderzenia – przykładem jednorazowych głowni są te wykonane np. ze stłuczki szklanej albo z papieru formowanego na mokro. Obok nich zdarzają się w użyciu głownie kandyzowane czyli formowane z masy pozyskanej z częściowo rozpuszczonych cukierków. Wykonanie nietrwałej klingi powodowane jest głównie brakiem legalnego dostępu do materiałów odpowiednio twardych i sztywnych. Ostrza wykonane z nietrwałych materiałów przeznaczone są do jednorazowego ataku – jednego uderzenia, kierowanego na szczególnie wrażliwe lub witalne obszary ciała przeciwnika.

Podobnie jak większość narzędzi, nóż stanowi przedłużenie i wzmocnienie funkcji ręki. W trakcie walki w zwarciu lub półdystansie użycie noża opiera się o naturalny zakres ruchomości kończyn. Operowanie nożem w dystansie – rzucanie – wymagało większej wprawy, ponieważ czynność celnego miotania była znacznie bardziej złożona, a same noże miotające są przykładem dostosowywania broni do założonej taktyki walki np. rażenie przeciwnika w przebiegu akcji skrytej – bez konieczności wykonywania zamaszystych ruchów.

Wśród konstrukcji noży można wyróżnić:

- noże wielonarzędziowe (multitool) – głownia noża oraz narzędzia i przybory będące jego uzupełnieniem (pilnik, nożyczki, piła, klucz wkrętak, otwieracz do konserw, krzesiwo itp.) wkomponowane są jako niezależne lub częściowo zintegrowane elementy konstrukcji, wysuwane lub rozkładane np. z rękojeści. Istnieją także wzory w których dodatkowe narzędzia wykonane są w formie wyżłobień rozmieszczonych na głowni;

-  noże z kastetami – jelec/kabłąk w kształcie kastetu lub głownia noża z otworami na palce;

-  noże wieloostrzowe – noże z jelcem/kabłąkiem – kastetem, doposażonym w kolce; noże z podwójną głownią stałą lub potrójna głownią rozchylaną mechanicznie; noże rotacyjne – gwiazdki, służące do miotania;

-  noże miotające substancje – płyny o właściwościach drażniących, trujących lub gazy wysokoprężne najczęściej strumieniem rozproszonym;

-  noże miotające głownią lub częścią głowni – w celu miotania stosowano cichy naciąg mechaniczny – sprężynowy albo ładunki w postaci zbiornika ze sprężonym gazem;

-  noże miotające pociski małego kalibru – wyrzut pocisku odbywa się na zasadzie działania broni palnej dzięki mechanizmowi spustowo-uderzeniowemu oraz lufy umieszczonych w rękojeści noża. Pocisk miotany jest z lufy przez ciśnienie gazów powstałych w wyniku spalania ładunku prochowego.

W dalszej części artykułu skupiono się wyłącznie na przedstawieniu wybranych noży miotających.

Noże miotające

Pierwszym interesującym rozwiązaniem w konstrukcjach noży miotających jest zastosowanie mechanizmów pozwalających na miotanie substancji – gazów.

System WASP Injector Knife – nóż z ostrzem o średnicy 5,25” może zmieścić nabój z gazem o masie do 24 g. napełniony CO₂. Po wbiciu w ciało i wpuszczeniu gazu wywołuje natychmiastowe kompresyjne rozdęcie miejsca penetrowanego przez ostrze, a także oddziałuje początkowo niską temperaturą samego gazu. Przycisk w rękojeści naciśnięty kciukiem zwalnia zgromadzony w naboju gaz, wyrzucając kanalikiem z otworu znajdującym się blisko szczytu głowni.

[1]D. Harding (red.), Encyklopedia broni. 7000 lat uzbrojenia, Penta, Warszawa 1995, s. 26.

[2]Ch. Wills, Ilustrowana historia uzbrojenia. Od kamiennych siekier do broni automatycznej, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2007, s. 50.

Pełna wersja artykułu w magazynie Strzał 5-6/2025