Systemy gazowe w karabinkach typu AR-15 / M-16 – porównanie
mgr inż. Adam Przybysławski
Karabinek typu AR jaki jest, każdy widzi. Na pierwszy rzut oka wszystkie wyglądają podobnie i wydawać by się mogło, że po prostu są modyfikacją M16, ale nie jest to prawdą. Popularne „aery” różnią się bowiem konstrukcją układów gazowych odpowiedzialnych za działanie automatyki broni.
W karabinkach typu AR15/M16 można spotkać się z trzema rodzajami systemów gazowych:
- system z bezpośrednim odprowadzeniem gazów prochowych na suwadło (ang. DI czyli Direct Gas Inpingement lub Direct Inpingement);
- system z krótkim skokiem tłoka (ang. Short Stroke System);
- system z długim skokiem tłoka (ang. Long Stroke System).
Budowa i działanie systemów gazowych z bezpośrednim przekierowaniem gazów prochowych na suwadło
Elementami składowymi systemu gazowego z bezpośrednim przekierowaniem gazów prochowych na suwadło są:
- boczny otwór w lufie (ang. gas port);
- blok gazowy pełniący rolę łącznika bocznego otworu w lufie i rurki gazowej (ang. gas block, w wielu opisach mylnie nazywany komorą gazową);
- rurka gazowa (ang. gas pipe);
- bufor gazowy – nazywany też kluczem gazowym – obejmujący koniec rurki gazowej wystający w komorze zamkowej (ang. gas key);
- komora gazowa w suwadle (ang. gas chamber);
- pierścień na trzonie zamka z oringami uszczelniającymi (ang. gas rings).
Zasada działania opiera się na przekierowaniu części gazów prochowych przez boczny otwór w lufie poprzez blok gazowy do rurki gazowej, którą trafiają one do bufora gazowego (nazywanego też kluczem gazowym), a potem do komory gazowej znajdującej się w suwadle. Komora gazowa suwadła jest uszczelniona oringami (pierścieniami) na zgrubieniu trzonu zamka, przez co ciśnienie gazów inicjuje ruch wsteczny suwadła względem zamka. Wsteczny ruch suwadła powoduje, że trzpień sterujący zamka sterowany krzywką wyciętą w suwadle doprowadza do ruchu zamka wokół własnej osi i jego odryglowania. Pierścienie uszczelniające na zamku przesuwają się poza boczne otwory z prawej strony suwadła, po czym następuje wentylacja komory gazowej przez wspomniane otwory i okno wyrzutnika łusek oraz w wyniku rozszczelnienia układu w drugiej fazie pracy do komór zamkowej i spustowej. Po odryglowaniu zamka zespół ruchomy przebywa resztę drogi wstecz do momentu zatrzymania przez odbojnik i wymuszenia przez sprężynę powrotną ruchu zespołu do przodu. Podczas ruchu powrotnego zespół ruchomy pobiera z magazynka następny nabój, wprowadza go do komory nabojowej i rygluje zamek. W wypadku, kiedy magazynek jest pusty, suwadło z zamkiem zostają zatrzymane w tylnym położeniu.
Niewątpliwymi zaletami takiego rozwiązania są: zmniejszenie masy elementów broni poruszających się podczas cyklu przeładowania, a przez to zmniejszenie jej odrzutu oraz mniejsza masa broni w porównaniu z modelami wyposażonymi w tłokowe systemy gazowe. Wadą jest szybsze brudzenie wynikające z przekierowania gazów prochowych bezpośrednio do komory zamkowej i nieszczelności układu gazowego.
Jedną z podstawowych i niekiedy (przy ażurowej konstrukcji łoża) na pierwszy rzut oka widocznych cech konstrukcji z systemem DI jest cienka rurka gazowa. Ma ona w 2/3 długości zgięcie ułatwiające prawidłowe zamontowanie i utrzymanie we właściwej pozycji, tak aby boczny otwór rurki gazowej licował się poprzez blok gazowy z bocznym otworem w lufie.
Drugą z cech charakterystycznych jest blok gazowy. W klasycznej odmianie wojskowej (do pojawienia się modeli M4 z systemem szyn montażowych) blok gazowy pozostawał praktycznie niezmienny we wszystkich wersjach M-16 i był zintegrowany z podstawą muszki. W starszych wersjach bez regulatora gazowego, w nowszych i wielu cywilnych odmianach AR-15 i jego klonach wyposażony w samoregulator gazowy.
Nowsze wersje M4 oraz duża liczba cywilnych wersji karabinków i karabinów typu AR, które są wyposażone w łoża z szynami montażowymi posiadają nisko profilowe bloki gazowe bez zintegrowanych urządzeń celowniczych, tak aby nie zakłócały one ciągłości szyn montażowych. Karabinki wyższej klasy, droższe, zwłaszcza używane w zawodach IPSC mają bloki gazowe z automatycznymi regulatorami gazowymi albo regulatorami gazowymi o płynnej regulacji.
Kolejną cechą charakterystyczną systemów gazowych z bezpośrednim przekierowaniem gazów na suwadło są otwory wentylacyjne z prawej strony suwadła. Co prawda zdarzają się na rynku „składaki” z zastosowaną konwersją do układów tłokowych i z klasycznym suwadłem od systemu DI, ale nie jest to zjawisko powszechne i raczej rzadko spotykane poza USA. Producenci broni z systemami tłokowymi celują w wyższy segment rynku i stosują zwykle rozwiązania profilowane do konkretnego modelu karabinka. Jest więc możliwe, chociaż mało prawdopodobne, żeby spotkać w Polsce karabinek z systemem tłokowym i suwadłem od systemu DI.
Pełna wersja artykułu w magazynie Strzał 7-8/2020