System artylerii rakietowej 9K58 Smiercz w Siłach Zbrojnych Ukrainy

Andrij Kikawski, Andrij Charuk

Systemartylerii rakietowej 9K58 Smiercz został zaprojektowany do rażenia siły żywej, zarówno odkrytej, jak i ukrytej, sprzętu opancerzonego, artylerii, stanowisk rakiet taktycznych i systemów przeciwlotniczych, lotnictwa taktycznego rozmieszczonego na lotniskach i lądowiskach, a także do niszczenia stanowisk dowodzenia, węzłów łączności i istotnych obiektów przemysłu i transportu(dziś byśmy to zdefiniowali jako obiekty infrastruktury krytycznej). Ze względu na swoje parametry, w tym kaliber 300 mm, stanowił wielki skok jakościowy w porównaniu ze wszystkimi poprzednimi radzieckimi rozwiązaniami należącymi do tej klasy. Wraz z rozpadem ZSRR trafił do dużej grupy nowych użytkowników, w tym Sił Zbrojnych Ukrainy.

W latach 1969–1976 Instytut Naukowo-Badawczy „TułgosNIItochmasz” z Tuły, we współpracy z wojskiem, przeprowadził badania nad możliwością stworzenia oraz określeniem taktyczno-technicznych parametrów wieloprowadnicowej wyrzutni rakietowej dużego zasięgu – dedykowanego środka ogniowego dla rezerw Naczelnego Dowództwa. Prace nad nim rozpoczęto zgodnie z uchwałą KC KPZR i Rady Ministrów ZSRR nr 1043-361 z dnia 16 grudnia 1976 roku. Główny Zarząd Rakietowo-Artyleryjski (GRAU) Ministerstwa Obrony ZSRR nadało projektowi kryptonim Smiercz (Tornado). Celem spełnienia wymagań zamawiającego, kaliber systemu rakietowego ustalono na 300 mm.

W 1977 roku instytut został przekształcony w Naukowo-Produkcyjne Stowarzyszenie „Spław”, gdzie na początku lat 80. i pod kierownictwem głównego konstruktora Aleksandra Ganiczewa, a następnie Giennadija Dienieżkina, opracowano prototypy systemu rakietowego BM-30 Smiercz. Prace projektowe prowadzone były w trzech kierunkach: stworzenie pocisku rakietowego, pojazdu bojowego i podwozia. System powstawał we współpracy z łącznie ponad 20 przedsiębiorstwami ówczesnego ZSRR.

Pod koniec grudnia 1982 roku system rakietowy Smiercz przeszedł pomyślnie testy państwowe i rozpoczęto przygotowania do podjęcia produkcji seryjnej. Ze względu na zasięg ognia wynoszący 70 km, który był porównywalny z radzieckimi taktycznymi systemami rakietowymi, testy przeprowadzała nie jednostka artylerii, lecz wojsk rakietowych – 60. Szkolny Ośrodek Zastosowania Bojowego Wojsk Rakietowych (Kapustin Jar, obwód astrachański). System został przyjętydo uzbrojenia Armii Radzieckiej, zgodnie z uchwałą KC KPZR i Rady Ministrów ZSRR nr 1316-323 z dnia 19 listopada 1987 roku oraz rozkazem Ministra Obrony ZSRR nr 0334 z 30 grudnia 1987 roku, pod oznaczeniem 9K58 Smiercz.

Opracowane dla Smierczapociski, jako pierwsze w historii radzieckiej artylerii rakietowej, były pociskami korygowanymi. Posiadają one klasyczny schemat aerodynamiczny z silnikiem rakietowym zasilanym przez stałe paliwo kompozytowe. Dzięki zastosowaniu układu korekcji, w stosunku do innych rozwiązań sowieckich, celność pocisków wzrosła dwukrotnie, a skupienie ognia – trzykrotnie. Rozrzut wynosi około 0,21% zasięgu ognia, czyli ok. 150 m, co stawia BM-30 pod względem celności na poziomie środków artylerii lufowej. Korekcja lotu odbywa się za pomocą gazodynamicznych sterów, uruchamianych przez gaz wysokiego ciśnienia z pokładowego generatora gazu. Pocisk stabilizuje się w locie dzięki obrotowi wokół osi podłużnej, który inicjowany jest w czasie ruchu po prowadnicy oraz podtrzymywany przez ukośnie ustawione łopatki stabilizatora.

W konstrukcji pocisków zastosowano inercyjny system naprowadzania, który stabilizuje tor lotu w fazie aktywnej oraz koryguje zasięg. Moment oddzielania głowicy bojowej jest określany przez pokładowe urządzenia na podstawie parametrów lotu. System naprowadzania znacznie poprawił celność w porównaniu z niekierowanymi pociskami starszych generacji.

Silnik rakietowy został opracowany przez NPO „Sojuz” z podmoskiewskiej miejscowości Ljubercy. Po raz pierwszy użyto w nim kompozytowego stałego paliwa, co zwiększyło zasięg lotu rakiety. W konstrukcji BM-30 po raz pierwszy zastosowano mechanizm sprzęgania na prowadnicy pocisku, który umożliwia łączenie/rozłączanie połączeń elektrycznych między pokładowym sprzętem pocisku a naziemną aparaturą przygotowania i odpalenia. Mechanizm ten pozwala kontrolować poprawność połączenia, wprowadzać dane i przeprowadzać samo odpalenie.

Dla BM-30 opracowano prowadnicę z dwoma rowkami kierującymi oraz przyrządem do pomiaru temperatury paliwa, umieszczonym na łożu tylnym pakietu prowadnic. Później rozwiązania te zastosowano także przy modernizacji mniejszego systemu rakietowego Grad. Konstrukcja pojazdu bojowego 9A52 kompleksu Smiercz zapewnia również jego działanie w warunkach użycia broni chemicznej, biologicznej i jądrowej.

Strzelanie może odbywać się pojedynczymi pociskami lub salwą, na maksymalną odległość do 70 km. Salwa jednego BM-30 pokrywa powierzchnię 67,2 ha. Przygotowanie do strzału po uzyskaniu współrzędnych celu zajmuje trzy minuty, salwa trwa 38 sekund, a po niej wóz bojowy może opuścić pozycję już po minucie. Kompleks 9K58 Smiercz do wykonywania stawianych zadań ogniowych używa pocisków z głowicami: odłamkowo-burzącymi, termobarycznymi, kasetowymi z elementami kumulacyjno-odłamkowymi oraz z samonaprowadzającymi się subpociskami – do zwalczania siły żywej, sprzętu czy minowania terenu.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 5/2025