Su-20/22 spod znaku biało-czerwonej szachownicy. Supertechnika w lotnictwie polskim

Adam Gołąbek, Andrzej Wrona

Po 44 latach użytkowania w służbie Sił Powietrznych RP samolotów rodziny Su-17 w liczbie 27 maszyn w wersji Su-20 oraz 110 w wersji Su-22, w służbie pozostało jedynie 18 samolotów typu Su-22, które lata świetności mają już za sobą. Pomimo sędziwego wieku samoloty nadal spełniają podstawową rolę w narodowym systemie obronnym, obejmującą zadania szkoleniowe, rozpoznawcze oraz uderzeniowe i wsparcia na współczesnym polu walki. Co więcej, na początku 2014 roku w MON RP podjęto decyzję o drobnej modernizacji połączonej z remontem weryfikacyjnym 18 ostatnich maszyn, co pozwoli użytkować samoloty Suchoja przez kolejną dekadę. Zgrupowane obecnie w 21. Bazie Lotnictwa Taktycznego w Świdwinie stanowią uzupełnienie wielozadaniowych F-16 Jastrząb oraz myśliwskich MiG-29.

Pierwsze samoloty myśliwsko-bombowe o zmiennej geometrii skrzydeł z rodziny Su-17 w postaci wersji Su-17M2 (kod produktu: S-32M), produkowanej na eksport pod oznaczeniem Su-20 (S-32MK), zostały wprowadzone na stan polskiego lotnictwa wojskowego w 1974 roku i trafiły do 7. BLRO w Powidzu (z dniem 10 lutego 1973 roku zmieniono etat 7. Brygady Lotnictwa Rozpoznawczo-Bombowego na 7. Brygadę Lotnictwa Rozpoznania Operacyjnego). Dziesięć lat później, czyli w 1984 roku, Polska zakupiła kolejne Su-17 w postaci bojowej wersji Su-17M4 (produkt S-54), w wariancie eksportowym oznaczonej jako Su-22M4 (S-54K), oraz wersji szkolno-bojowej Su-22UM3K (S-52UM3K).

Ale zacznijmy od początku…

Jeszcze w trakcie produkcji seryjnej samolotu myśliwsko-bombowego S-22 oznaczonego jako Su-7B w biurze konstrukcyjnym OKB. P. Suchoja trwały intensywne prace nad jego modyfikacjami oraz wersjami rozwojowymi. Powstały wtedy m.in. takie modyfikacje jak Su-7BM, Su-7BKŁ czy szkolno-bojowy Su-7U, które były użytkowane m.in. przez polskie lotnictwo wojskowe w liczbie 6 egzemplarzy wersji BM, 31 egzemplarzy wersji BKŁ oraz 8 egzemplarzy odmiany szkolno-bojowej Su-7U. Wszystkie maszyny bojowe weszły na stan 3. PLM-B w Bydgoszczy. Z kolei maszyny szkolno-bojowe były użytkowane przez 3. PLM-B oraz krótko przez 7. BLR-O (7. BLB-R, 7. PLB-R). Sporym mankamentem Su-7 była prędkość podejścia do lądowania, która oscylowała pomiędzy 280 a 340 km/h w zależności od wersji samolotu, przy czym najwyższa była dla wersji szkolno-bojowej. Samolot oferował jednak duże możliwości, jeśli chodzi o rodzaje przenoszonego uzbrojenia.

• Su-7BM – dwa stałe działka NR-30 kal. 30 mm zabudowane w płacie. Na belkach podkadłubowych: bomba jądrowa – spec-AB 244N razem z dodatkowym zbiornikiem paliwa oraz dwa zbiorniki dodatkowe na belkach podskrzydłowych. Można było również podwieszać uzbrojenie klasyczne: bomby, niekierowane pociski rakietowe powietrze–ziemia typu S-3, S-5, S-21, S-24. Samolot posiadał cztery węzły podwieszeń. Maksymalny udźwig uzbrojenia: 2000 kg;
• Su-7BKŁ – dwa stałe działka NR-30 kal. 30 mm zabudowane w płacie. Uzbrojenie podwieszane na sześciu węzłach (dwa podkadłubowe i cztery pod skrzydłami). Na belce podkadłubowej jedna taktyczna bomba jądrowa – spec-AB typu 244N lub jej imitacja w postaci IAB-500, w późniejszym okresie również jej modyfikacje w postaci RN-25 o wagomiarze 500 kg lub RN-28 o wagomiarze 250 kg. Uzbrojenie klasyczne: bomby różnych typów i wagomiaru maks. 500 kg, niekierowane pociski rakietowe powietrze–ziemia typu S-3, S-5, S-21, S-24. Istniała możliwość podwieszenia zasobnika SPS-141 Gwoździk. Maksymalny udźwig uzbrojenia: 2500 kg;
• Su-7U – jedno lub dwa stałe działka NR-30 kal. 30 mm zabudowane w płacie. Uzbrojenie podwieszane maks. dwie bomby 250-kilogramowe lub cztery 100-kilogramowe. Rakiety niekierowane mogły być przenoszone tylko na belkach podskrzydłowych. Zachowano możliwość przenoszenia taktycznej broni jądrowej.

Równolegle z produkcją seryjną prowadzono prace nad dalszymi modyfikacjami samolotu. W 1966 roku został oblatany prototyp samolotu S-22I (Su-7IG). Samolot zachował wszystkie elementy konstrukcyjne Su-7 oprócz skrzydła, które otrzymało ruchome końcówki. W 1968 roku zbudowano kolejny prototyp, S-32. W samolocie tym dodano owiewkę łączącą kabinę ze statecznikiem pionowym, zastosowano otwieraną do góry osłonę kabiny pilota zamiast odsuwanej do tyłu, przebudowano niektóre instalacje oraz zamontowano na każdym skrzydle dwie belki do podwieszania uzbrojenia. Samolot wyposażony był w silnik Lulka AL-7F-1-250 o ciągu 94,1 kN. Prototyp S-32 wprowadzono do seryjnej produkcji (1 lipca 1969 roku oblatano pierwszy fabryczny egzemplarz), a od początku 1970 roku samoloty seryjne otrzymywały już oznaczenie Su-17. W porównaniu z prototypem wariant seryjny został doposażony w autopilota, uzbrojenie strzeleckie, a także zyskał możliwość przenoszenia kierowanego pocisku rakietowego H-23. Wyposażenie samolotu stanowił radiodalmierz SRD-5, celownik ASP-5, system lądowania przyrządowego RSBN-2S i stacja ostrzegawcza Syrena. Większość wyposażenia pochodziła z Su-7. Dwa lata później rozpoczęła się produkcja kolejnego wariantu oznaczonego S-32M (Su-17M). Zyskał on nowy silnik Lulka AL-21F3 o ciągu 109,8 kN z dopalaniem. Silnik ten był mniejszy i lżejszy od poprzednika, oraz cechował się mniejszym jednostkowym zużyciem paliwa. Ponadto zastosowano cztery podkadłubowe punkty podwieszeń w miejscu dotychczasowych dwóch. Mniejszy silnik umożliwił zwiększenie pojemności wewnętrznych zbiorników paliwa, dzięki czemu zasięg samolotu wzrósł o 60–80% w stosunku do Su-17. Wyposażenie samolotu uzupełniono o system radionawigacji RSBN-5S. W latach 1973–1974 na Su-17M testowano nowe modele uzbrojenia rakietowego: H-25, H-28 i H-29, które z czasem weszły do uzbrojenia kolejnych wersji tego samolotu. W toku użytkowania przystosowano Su-17M do przenoszenia zasobników rozpoznawczych, a w 1974 r. umożliwiono przenoszenie zasobnika z laserową stacją podświetlania celów Prożektor, która służyła do naprowadzania pocisków H-25 i H-29. Wzorem swojego protoplasty, czyli Su-7, zachował możliwość przenoszenia broni jądrowej czyli spec-AB 244N. Na bazie płatowca S-32M (Su-17M) opracowano wersję eksportową, oznaczoną S-32MK (Su-20), która od pierwowzoru różniła się uproszczonym wyposażeniem i brakiem niektórych typów uzbrojenia m.in. możliwością przenoszenia spec bomby.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 6/2018