Strzelcy kawalerii pod Sierakowem. Działania pododdziałów 1. Dywizji Lekkiej w rejonie walk 71. dywizjonu pancernego 18 i 19 września 1939 roku w świetle niemieckich dokumentów.

Mariusz Zimny

Niniejszy tekst nawiązuje do artykułu dr. Jędrzeja Korbala opublikowanego w numerze specjalnym TWH nr 4/2024, a w szczególności do jego części opisującej działania tankietek TKS z enkaemem FK wz.38 w rejonie Sierakowa pod koniec drugiej dekady września 1939 r. Rodzima wersja wydarzeń, pomijając kwestię ilości pretendentów do tytułu bohatera akcji pod Pociechą, jest dość dobrze poznana i nie ma większych wątpliwości co do miejsca i czasu walk opisywanych w polskich relacjach. Tym bardziej interesującą okazała się możliwość odtworzenia działań w rejonie Sierakowa i Truskawia na podstawie wyłącznie niemieckich relacji i dokumentów. Zawarte w nich wzmianki o polskiej broni pancernej – jak to zwykle bywa – w części są zgodne z już znanymi opisami wydarzeń, w części im przeczą, a ponadto wnoszą kilka nowych, dość zaskakujących, elementów do tej historycznej układanki. Autor umieścił je w szerszym kontekście działań 4. Pułku Strzelców Kawalerii 1. Dywizji Lekkiej w dniach 17-19 września, co powinno pozwolić na lepsze zrozumienie splotu wydarzeń, który doprowadził do pancernych pojedynków pod Sierakowem.

1. Dywizja Lekka wkracza na scenę

Na początku drugiej połowy września bitwa nad Bzurą weszła w krytyczną fazę. Jednostki niemieckiej 8. Armii przejmowały inicjatywę operacyjną na łuku Wisły, coraz mocniej naciskając na oddziały Armii „Pomorze” i „Poznań” wycofujące się w kierunku Warszawy. Kluczową rolę w planach 8. Armii odgrywał XV Armeekorps (Korpus Armijny), który począwszy od 17 września miał działać od ujścia Bzury aż po Górą Kalwarię. Poza izolowaniem oddziałów broniących polskiej stolicy znajdujących się na wschodnim brzegu Wisły zadanie korpusu polegało również na uniemożliwieniu siłom obu w/w polskich armii na wycofanie się w kierunku wschodnim.

Wziąwszy pod uwagę znaczny obszar, na którym operował korpus, a także szczupłość sił którymi ten związek operacyjny dysponował (29. ID, 31. ID oraz 1. LeiDiv.), powierzone mu zadanie należy ocenić jako trudne. W warunkach obrony manewrowej – bo za taką można uznać gross działań XV Korpusu w okresie 17-20 września – kluczową rolę miała odegrać 1.LeiDiv. Dywizja była silnym i już doświadczonym w bojach związkiem taktycznym, który umiejętnie (choć ryzykownie) wykorzystał w walkach w Puszczy Kampinoskiej utalentowany dowódca XV Korpusu, Generalleutnant (generał porucznik) Hermann Hoth.

17 września 1. LeiDiv. otrzymała zadanie zniszczenia sił wroga przemieszczających się w stronę północnego skrzydła 31. ID. Czołgi dywizji miały natrzeć w kierunku północno-zachodnim wzdłuż osi Blizne-Babice i Wawrzyszew-Bielany, w celu zdobycia i utrzymania terenu w rejonie szosy Laski-Warszawa. Konsekwencją zajęcia tej pozycji miało być niedopuszczenie wycofania się polskich oddziałów do Warszawy szosą z Modlina poprzez uderzenie w jej kierunku lub ostrzał. Celem wzmocnienia sił 1.LeiDiv. generał Hoth podporządkował jej 31. ID, z poleceniem by cała jej artyleria (w szczególności ciężka) wspierała działania 1. Dywizji.

Około południa bataliony Gruppe Ravenstein (II. i III./KSR.4, I./AR.76)osiągnęły skraj lasu na wschód od Sierakowa. Do wieczora strzelcy pułkownika Johanna von Ravenstein, wykorzystując małą aktywność nieprzyjaciela, zajęli Łomianki. Rozpoznanie przeprowadzone przez AA.6 wczesnym popołudniem stwierdziło jednak, że południowy skraj Puszczy Kampinoskiej na północ od m. Truskaw i Ławy jest silnie obsadzony przez polskie oddziały.

O godzinie 8.00 czołgi I./PzRgt.11 wyruszyły z miejsca postoju na południowy zachód od Pruszkowa i marszem przez Pruszków-Żbików dotarły do Bronisz. Stamtąd, po otrzymaniu rozkazu, udały się w ślad za II./PzRgt.11 przez Ożarów-Zielonki-Hornówek-Izabelin do Lasek celem pościgu za nieprzyjacielem.

17 września około południa czołgi PzRgt.11 wkroczyły do Lasek i nie napotykając na opór przeciwnika, marszem przez Lipków dotarły do Izabelina. I./PzRgt.11 otrzymał zadanie zajęcia Dąbrowy i obsadzenia drogi Modlin-Warszawa, co zostało wykonane ok. godziny 16.00. Sektor przydzielony batalionowi z prawej strony ograniczał skraj lasu na południowy zachód od Dąbrowy, a z lewej Sieraków (włącznie). 1. kompania zajęła stanowiska przed skrajem lasu na południowy-zachód od Dąbrowy, a kompania 2. (bez 1. plutonu) na lewo od Smolarza aż po Sieraków; 3. kompania wraz z plutonem dział piechoty 7,5 cm znalazła się w rejonie Zakładu dla Ociemniałych w Laskach. Maszerujący z postoju w Podkowie Leśnej w ślad za pułkiem Pz.Abt.65 otrzymał zadanie ubezpieczenia ugrupowania dywizji od zachodu, rozpoznając w ciągu dnia z Izabelina w kierunku zachodnim (Truskaw) i północno-zachodnim.

Po południu I./PzRgt.11 został przydzielony do Gruppe Ravenstein, a jego dowódca otrzymał rozkaz podporządkowania 2. (wzmocnionej) kompanii znajdującemu się po lewej stronie ugrupowania II. batalionowi KSR.4, oraz 1. kompanii do prawoskrzydłowego I./KSR.4.

Przed zachodem słońca oba bataliony KSR.4 miały zająć stanowiska wzdłuż linii: północny wylot z Dziekanowa Polskiego-Sadówka-skraj lasu wschód od Sierakowa-południowo-wschodni wylot Truskawia-zachodni skraj Lipkowa. Linia rozgraniczenia pomiędzy batalionami przebiegała ok. 1 km na północny wschód od Sierakowa. II. batalionowi pod dowództwem Maj. von Bressensdorf, zajmującemu stanowiska na południe od I. batalionu, oprócz 2. kompanii czołgów Hptm Waltera Mecke, podporządkowano pluton z 17. szwadronu, pluton armatek ppanc oraz 4. baterię 76. Pułku Artylerii (4./AR.76), która rankiem 18 września zajęła stanowiska pod Izabelinem.

Wieczorem Pz.Abt.65 został zluzowany na swoich pozycjach w Izabelinie przez strzelców z III. batalionu KSR.4 (III./KSR.4) i udał się na nocleg do Żbikowa.

Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia nr specjalny 3/2025