Stacjonarny zestaw rakietowy artylerii brzegowej Klif

Stacjonarny zestaw rakietowy artylerii brzegowej Klif

Marek Depczyński

W listopadzie 2016 roku, po prawie dwudziestoletniej przerwie, w rejonie Bałakławy na Półwyspie Krym potwierdzono odtworzenie gotowości bojowej jedenego z najciekawszych obiektów utrzymywanych w ramach wojsk brzegowych Floty Czarnomorskiej. Wyniki przeprowadzonych strzelań rakietowych wykazały przydatność środka walki, którego konstrukcja stanowiła przełomowe, a zarazem unikatowe rozwiązanie w dziedzinie rozwoju radzieckich przeciwokrętowych systemów rakietowych artylerii brzegowej. Celem przybliżenia problematyki należy cofnąć się do pierwszej połowy lat pięćdziesiątych XX wieku, kiedy to ze względu na przewagę potencjału morskiego państw zachodnich, zestawy rakietowe artylerii brzegowej zaczęły przejmować rolę zasadniczego środka obrony baz radzieckiej marynarki wojennej oraz wybrzeża morskiego.

Projekt pierwszego radzieckiego przeciwokrętowego samolotu-pocisku o kodowej nazwie Kometa powstał w konfiguracji powietrze-woda pod kierownictwem Pawła N. Kokusienko. Prace projektowe nad KS-1 Raduga (Kometa, zestaw 4K87, kod NATO AS-1 KENNEL), przy wydatnym udziale niemieckich inżynierów rozpoczęto w 1946 roku. Oficjalnie program badawczo-rozwojowy rakiety przeciwokrętowej o zasięgu ok. 100 km uruchomiono postanowieniem Rady Ministrów ZSRR nr 3140-1028 z 8 września 1947 roku. Do 3 listopada 1949 roku zakończono prace nad projektem koncepcyjnym konstrukcji, której wygląd pozostawał zbliżony do pierwszych seryjnie produkowanych radzieckich myśliwców odrzutowych MIG-15. W miejscu kabiny pilota samolotu zainstalowano zestaw naprowadzania pocisku oraz głowicę bojową z ładunkiem burzącym. Docelowo samolot-pocisk miał być przenoszony przez samolot TU-4K. Prototyp Komety, w wersji pilotowanej oblatano 4 stycznia 1951 roku i od maja rozpoczęto realizację programu testowego zestawu 4K87 z samolotem-pociskiem KS-1 Kometa oraz nosicielem TU-4K.

W serii testów wykorzystano 4 prototypy, które wykonały około 150 testów lotnych pomiędzy Krymem a Feodozją. Samoloty-pociski były wynoszone w przestrzeń powietrzną przez nosiciele startujące z lotniska Bieriegowo w rejonie Kercza. W maju 1952 roku z pokładu TU‑4K przeprowadzono pierwszy test pocisku w docelowej konfiguracji. Na pułapie blisko 3000 m, turboodrzutowy silnik RD-500K zapewniał osiągnięcie przez płatowiec prędkości ok. 1060-1200 km/h oraz pułapu ok. 400 m. Potwierdzając zakładane zdolności, 21 listopada 1952 roku przeprowadzono pierwsze strzelania szkolno-bojowe KS-1 Kometa. Strzelanie wykonano do celu nawodnego, spisanego ze stanu Floty Czarnomorskiej krążownika Krasnyj Kawkaz, który zakotwiczono na akwenie poligonu morskiego Pieszczana Bałka 20 km od brzegu. Kometa po zwolnieniu z zaczepów nosiciela i pokonaniu dystansu ok. 80-85 km uderzyła w burtę, w rejonie śródokręcia krążownika, który po 12 minutach od trafienia zatonął. Wyniki testu przesądziły o przyszłości Komety – w 1953 roku KS-1 oficjalnie przyjęto do uzbrojenia decydując się na zastosowanie w wersji bazowania morskiego (KSS o zasięgu 40 km) rozwijanej na potrzeby prototypowego krążownika projekt 67 Admirał Nachimow oraz w wersji bazowania lądowego (Strzała) przeznaczonej dla pododdziałów artylerii brzegowej. Projekt zestawu Strzała z samolotem-pociskiem KS-1 Kometa przeznaczonego na potrzeby artylerii brzegowej realizowano zgodnie z postanowieniem nr 3346 z 21 kwietnia 1954 roku pod kierownictwem A. J. Bierezniaka. Zasadnicza różnica pomiędzy okrętową a brzegową wersją KS-1 Komety sprowadzała się do zastosowania w wersji brzegowej samolotu-pocisku prochowych przyspieszaczy startowych SPRD-15.

Przyjęty do uzbrojenia 30 sierpnia 1957 roku przeciwokrętowy zestaw rakietowy Strzała planowano rozwijać w wersji stacjonarnej w oparciu o infrastrukturę jednostek artylerii brzegowej. 1 grudnia 1955 roku, zgodnie z postanowieniem nr 2004-1073 uruchomiono program badawczo-rozwojowy mobilnej wersji zestawu, który 19 grudnia 1958 roku przyjęto do uzbrojenia pod nazwą Sopka z rakietą przeciwokrętową S-2 (indeks 4K87, kod NATO SSC-2B Samlet). Prace budowlane w docelowych rejonach rozwinięcia stacjonarnych zestawów Strzała uruchomiono w 1954 roku. Lokalizację podziemnego Obiektu 100 na Półwyspie Krym wybrał dowódca obrony brzegowej, generał major artylerii I. N. Kowalenko. Wskazując zachodnią część pasma głównego Gór Krymskich na przylądku Aja (rejon Bałakaławy) wybrano miejsca położone na wysokości około 600 m n.p.m., co zapewniało szeroki wgląd oraz gwarantowało możliwość wykonywania zadań ogniowych do celów morskich na maksymalnym zasięgu. Konstrukcja ukrytej w skale podziemnej cytadeli, zapewniając żywotność zestawu, ograniczała jednocześnie możliwość jego wykrycia z morza oraz z powietrza. W ramach Obiektu 100 prace górnicze rozpoczęto w dwóch identycznyh rejonach startowych budowanych w odległości ok. 5940 m od siebie. Elementy 1. dywizjonu rakietowego rozmieszczono w rejonie Abaronnoje (na południe od Bałakława), budowę stanowisk 2. dywizjonu realizowano w pobliżu Rezerwnoje. W obrębie każdego rejonu startowego (dywizjonu rakietowego) budowano dwie podziemne pozycje startowe (baterie ogniowe) oraz podziemną infrastrukturę obejmującą główne i zapasowe stanowisko dowodzenia, elemnty łączności, punkty przechowywania i przygotowania rakiet. Dysponując niezależnym systemem zasilania w energię elektryczną (w czasie pokoju oddzielna linia energetyczna z Bałakławy) Obiekt 100 wyposażono w system filtrowentylacyjny oraz urządzenia inżynieryjne, umożliwiające jego hermetyzację w razie uderzenia bronią jądrową przeciwnika. Przygotowany do użycia samolot-pocisk S-2 dostarczano na pozycję startową z wykorzystaniem wózków elektrycznych poruszających się po szynach ułożonych w tunelach wydrążonych w skale. Po załadowaniu na wyrzutnię, samoloty-pociski wytaczano z tunelu na stanowisko startowe. Stanowisko stacji radiolokacyjnej wykrywania celów Przylądek oraz stanowiska dowodzenia baterii ze stacjami radiolokacyjnymi naprowadzania S-1M oraz śledzenia Buran zbudowano na grzbiecie skalnym (ponad 550 m n.p.m.) przylądka Aja. Budowę elementów Obiektu 100 zakończono w 1956 roku, w całości kompleks przekazano w skład Floty Czarnomorskiej 25 lipca 1957 roku. Oficjalnie stacjonarny zestaw rakietowy artylerii brzegowej Strzała rozmieszczony w rejonie Bałakławy włączono w system dyżurowania bojowego 30 sierpnia 1957 roku. Wcześniej, 5 czerwca w obecności dowódcy Floty Czarnomorskiej admirała W.A. Kasatonowa przeprowadzono pierwsze strzelania kontrolne zestawu, które zapoczątkowały istnienie w składzie Radzieckich Sił Morskich nowego rodzaju wojsk, jednostek rakietowych artylerii brzegowej. Łącznie w ramach testów do 6 lipca 1957 roku zrealizowano 10 startów samolotów-pocisków. 4 października 1958 roku, w obecności Marszałka Rokossowskiego, obydwa dywizjony rakietowe wykonały strzelanie inspekcyjne do pojedynczego celu na maksymalnym zasiegu. Po dwóch latach eksploatacji, 30 lipca 1960 roku Obiekt 100 przemianowano na 362. samodzielny stacjonarny pułk rakietowy artylerii brzegowej. W trakcie eksploatacji zestawu Strzała, w latach 1957-1964 pododdziały 362. pułku przeprowadziły łącznie 25 startów samolotów-pocisków S-2.

Elementy drugiego stacjonarnego zestawu Strzała rozmieszczono w Obiekcie 101, którego budowę uruchomiono w 1955 roku w północnej części wyspy Kildin. W ramach infrastruktury Obiektu 101, w celu osłony podejść do bazy morskiej w Murmańsku, na wyspie rozbudowano dwa rejony startowe oddalone od siebie o około 8 km. Elementy dwóch dywizjonów rakietowych rozmieszczono w czterech szerokich, zakrytych transzejach ziemnych o długości ok. 100 m oraz głębokości 6 m, które wzmocniono płytami żelbetonowymi. W przedziałach każdego tunelu utrzymywano zapas 6 samolotów-pocisków S-2. Zestawy Strzała przekazano w skład 616. samodzielnego pułku rakietowego artylerii brzegowej, który włączono w system dyżurowania bojowego Floty Północnej w marcu 1957 roku. Pierwszy start samolotu-pocisku S-2 z wyspy Kildin przeprowadzono 16 października 1957 roku w ramach strzelania szkolno-bojowego do celu na dystansie ok. 70 km, który stanowił wycofany z eksploatacji holownik Wajgacz (cel trafiony bezpośrednio).

Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 5-6/2019

Wróć

Koszyk
Facebook
Tweety uytkownika @NTWojskowa Twitter