Siły podwodne Carskiej Marynarki Wojennej: 1914-1917 (I)
RYSZARD JĘDRUSIK
Przed wybuchem pierwszej wojny światowej siły podwodne Marynarki Wojennej Imperium Rosyjskiego były skoncentrowane na Morzu Bałtyckim i Morzu Czarnym. Tuż przed wybuchem Wielkiej Wojny dla ich wzmocnienia z Flotylli Syberyjskiej przerzucono koleją sześć okrętów podwodnych: na Morze Bałtyckie – Kasatka i Feldmarszał graf Szeremetiew, na Morze Czarne – Nalim, Skat, Som i Szczuka.
FLOTA BAŁTYCKA
W przededniu wybuchu wojny Flota Bałtycka posiadała w swoim składzie Brygadę Okrętów Podwodnych i Szkolny Oddział Pływania Podwodnego (zostały w nim zgrupowane wszystkie małe okręty, m.in. przysłane z Władywostoku). Okręty podwodne bazowały w Libawie (Obecnie Lijepaja – Łotwa). Brygada, dowodzona przez kontradmirała P. P. Lewickiego, składała się z dwóch dywizjonów: 1. „rybiego” (okręty z nazwami ryb) – Akuła, Makrel, Minoga, Okuń i 2. „gadziego” (nazwy okrętów pochodziły od gadów – okręty konstrukcji S. Lake’a) – Krokodił, Alligator, Drakon i Kajman. W brygadzie jedyną wartościową jednostką była Akuła, opracowana przez głównego konstruktora rosyjskich okrętów podwodnych I. G. Bubnowa, pozostałe, szczególnie okręty Lake’a, były już przestarzałe i mocno wyeksploatowane.
Kierownictwo Ministerstwa Marynarki Wojennej było świadome sytuacji i starało się zwiększyć potencjał sił podwodnych i w 1911 r. rozpisało konkurs na nowe okręty podwodne „dla wzmocnienia Floty Czarnomorskiej”. Konkurs wygrały stocznie w Nikołajewie – filia Stoczni Bałtyckiej z projektem I. G. Bubnowa (będącym wersją rozwojową okrętu podwodnego Akuła, późniejszy typ Morż) i filia stoczni Zakładów Newskich z projektem okrętu podwodnego typu Narwał (Holland 31A).
W ramach zatwierdzonego programu „pilnego wzmocnienia Floty Bałtyckiej” na 1912 r. zaplanowano budowę dwunastu okrętów podwodnych dla floty i sześciu dla Flotylli Syberyjskiej. Kierownictwo Ministerstwa Marynarki Wojennej, zatwierdzając w poprzednim roku budowę dwóch typów okrętów podwodnych dla Morza Czarnego, znacznie różniących się między sobą, znów stanęło przed koniecznością dokonania wyboru, który projekt wybrać dla tego programu. Na nowe projekty, zasadniczo różniące się od dotychczasowych nie było czasu, z uwagi na ściśle określone terminy wykorzystania udzielonych kredytów.
7 marca 1912 r. na naradzie Głównego Zarządu Budowy Okrętów zostały ustalone podstawowe wymagania dotyczące nowego okrętu, które zostały skierowane do zaopiniowania przez kadrę Brygady Okrętów Podwodnych Floty Bałtyckiej. 15 marca zgromadzenie oficerów- -podwodniaków opracowało listę niezbędnych ich zdaniem parametrów taktyczno-technicznych okrętów podwodnych dla Bałtyku. Lista wraz z notatką wyjaśniającą została skierowana do Głównego Zarządu Budowy Okrętów. Swoje stanowisko przedstawił również dowódca brygady, kapitan 1 rangi P. P. Lewicki. Wszystkie uwagi koncentrowały się na zwiększeniu prędkości na powierzchni i możliwości uzbrojenia torpedowego oraz zniesieniu ograniczeń zanurzenia kadłuba na powierzchni. Oprócz tego P. P. Lewicki opowiedział się za zwiększeniem dzielności morskiej, zamontowaniem grodzi wodoszczelnych oraz poprawą komfortu i warunków bytowych. 21 czerwca 1912 r. na posiedzeniu Rady Technicznej przy Głównym Zarządzie Budowy Okrętów podjęto decyzję o wyborze projektu I. G. Bubnowa – okrętu podwodnego typu Morż, z uwzględnieniem proponowanych poprawek.
Projekt dotyczył okrętu podwodnego o wyporności 650 t, długości całkowitej – 67,96 m, szerokości – 4,47 m i zanurzeniu na powierzchni – 3,94 m. Prędkość na powierzchni – 18 w; w zanurzeniu – 10 w (w ciągu trzech godzin). Zasięg pływania przy 10 w – 2250 mil morskich, autonomiczność 14 dób. Siłownia: 2 silniki Diesla 2x1300 KM i 2 elektryczne 2x450 KM. Uzbrojenie: 4 wyrzutnie torpedowe Drzewieckiego (umieszczone w niszach pokładu). Zamówienie przekazano do Stoczni Bałtyckiej w Petersburgu i nowo powstałej spółce „Noblessner” w Rewlu, ponieważ to ta stocznia opracowała projekt okrętu i miała do niego prawa. Natomiast wybór spółki „Noblessner” był uwarunkowany chęcią Ministerstwa Marynarki Wojennej przekazania jej części zamówienia oraz przejściem do niej I. G. Bubnowa.
Opracowanie wykonawczej dokumentacji technicznej i rysunków zostało zlecone spółce „Noblessner”, lecz ta systematycznie nie dotrzymywała terminów. Ostatecznie Stocznia Bałtycka zdołała wywalczyć zgodę na samodzielne wykonanie dokumentacji, co znacznie przyspieszyło prace. Cała seria 18 okrętów podwodnych, budowanych w ramach programu 1912 r. została nazwana od czołowej jednostki budowanej w Stoczni Bałtyckiej okrętami podwodnymi typu Bars. Położenie stępek pierwszych okrętów nastąpiło w 1913 r. w Stoczni Bałtyckiej: Bars – 20.07.1913 r., Wiepr’ – 1.08.1913 r., Gepard – 7.08.1913 r., Wołk – 2.09.1913 r. oraz na pochylni spółki „Noblessner” w Rewlu: Tigr – 3.07.1913 r. Do chwili wybuchu pierwszej wojny światowej, okręty te nie zostały ukończone.
30 lipca 1914 r. brygada i szkolny oddział pływania podwodnego, wykonując rozkaz ewakuacji bazy w Libawie, wraz z bazą pływającą Chabarowsk zostały przemieszczone do Rewla (Obecnie Tallin – stolica Estonii), porzucając całe wyposażenie. Właśnie w Rewlu zastał je wybuch wojny.
W tym czasie, 3 sierpnia 1914 r., w stoczni Zakładów Newskich nastąpiło wodowanie okrętu podwodnego Nr 1, 21 sierpnia – Nr 2 i 11 września – Nr 3, zbudowanych według projektu Holland 27-B na zamówienie Ministerstwa Wojny. Były to małe okręty podwodne o niedużej dzielności morskiej, o pojedynczym kadłubie (wyporność – 33 t; długość – 20,4 m; szerokość – 2,2 m; zanurzenie na powierzchni – 1,8 m, siłownia – silnik wysokoprężny 50 KM i silnik elektryczny 35 KM, uzbrojenie – dwie dziobowe wyrzutnie torpedowe 450 mm, załoga – 1 oficer i 7 marynarzy). Mocny kadłub był podzielony na dwa przedziały. Centralne zbiorniki balastowe były umieszczone na końcach kadłuba, zbiorniki wyrównawcze i średni – wewnątrz mocnego kadłuba. Odlewany z brązu kiosk i nadbudówka były przytwierdzone do mocnego kadłuba za pomocą nitów. Okręt posiadał zdejmowane stępki burtowe, składane rury wentylacyjne i poziome stery głębokości.
Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia Nr Specjalny 1/2015