Rozwój sił podwodnych Carskiej Marynarki Wojennej na początku XX wieku

Ryszard Jędrusik

Rozwój sił podwodnych 

Carskiej Marynarki Wojennej

na początku XX wieku

Zakończenie wojny rosyjsko-japońskiej zastało większość okrętów podwodnych carskiej floty we Władywostoku. Ich działania w żadnym stopniu nie odbiły się na przebiegu operacji wojennych na morzu, chociaż wykrycie rosyjskiego okrętu podwodnego na redzie Władywostoku spowodowało przerwanie wypadów japońskich okrętów pod ten port. Z drugiej strony informacja o zakupie przez Japończyków pięciu okrętów podwodnych w firmie J. Hollanda w Stanach Zjednoczonych, była powodem postawienia na wejściu do władywostockiego portu specjalnych sieci zagrodowych.

W połowie 1904 r. w oblężonej twierdzy Port-Artur technik kolejowy M. Naletow, będąc pod wrażeniem zatonięcia pancernika Pietropawłowsk na japońskiej minie, postanowił zbudować okręt podwodny do atakowania blokującej floty japońskiej. Opracował projekt i zbudował przy dużej pomocy marynarzy pancernika Pierieswiet 25-tonowy podwodny stawiacz min Port-Arturowiec.

Kadłub okrętu, wykonany z nitowanych blach, miał cylindryczny kształt ze stożkowymi dziobem i rufą. Okręt miał być uzbrojony w dwie torpedy Schwarzkopfa lub cztery miny galwaniczne. Jesienią tego roku okręt przeszedł pomyślnie próby zanurzenia na głębokość 9 m – próby odbywały się w basenie portu – na pokładzie był układany żeliwny balast, zdejmowany po próbie przez dźwig pływający, który miał za zadanie wydostać okręt na powierzchnię w przypadku awarii. Kapitulacja twierdzy nie pozwoliła na operacyjne użycie okrętu, który został zniszczony.

Zbudowane w 1905 r. okręty podwodne Pieskar, Stierlad’, Bieługa i Łosoś zostały pozostawione na Bałtyku, natomiast w 1907 r. Sudak i później Łosoś zostały przesunięte na Morze Czarne.

Do 6 marca 1906 r. okręty podwodne były klasyfikowane jako torpedowce, dopiero dekret cara Mikołaja II z tego dnia wprowadził nową klasyfikację pod nazwą „okręt podwodny”. W tym dekrecie zostały sklasyfikowane wszystkie, przyjęte do służby okręty podwodne: Delfin, Kasatka, Feldmarszał Graf Szeremietiew, Skat, Nalim, Okun’, Makrel, Som, Stierlad’, Łosoś, Bieługa, Szczuka, Pieskar’, Osietr, Byczek, Płotwa, Pałtus, Sig, Kiefal i Foriel.

Doświadczenie użytkowania okrętów podwodnych wskazało na konieczność utworzenia specjalnej jednostki szkolącej załogi, gdzie jednocześnie można byłoby opracować taktykę działań bojowych tych nowych, z zupełnie nie rozpoznanymi możliwościami okrętów. Jako pierwszy, taki szkolny zespół podwodnego pływania został utworzony na Bałtyku w lutym 1906 r. W jego skład weszły: szkolny okręt Chabarowsk (były parowiec floty dobrowolnej), w charakterze bazy pływającej i okręty podwodne Pieskar’, Stierlad’, Bieługa, Łosoś i Sig. Zespół miał za zadanie szkolić załogi okrętów podwodnych. Na pokładzie pływającej bazy miały odbywać się zajęcia dla szeregowych członków załóg i kursy dla kadry oficerskiej.

W późniejszym okresie w skład zespołu został włączony eksperymentalny okręt podwodny Pocztowyj (okręt był budowany ze środków specjalnego funduszu ze składek zbieranych m.in. wśród urzędników pocztowych) skonstruowany przez Stefana Drzewieckiego.

Konstruktor zdecydował się zastosować w jednostce jednolity napęd do pływania na powierzchni i pod wodą. Usunięcie silników elektrycznych powiększało przestrzeń użytkową wewnątrz okrętu i upraszczało jego konstrukcję. Drzewiecki zastosował dwa czterotaktowe silniki benzynowe o mocy 130 KM, które przez przekładnię napędzały jeden wał z czteroskrzydłową śrubą napędową. Podczas pływania pod wodą silniki wykorzystywały zmagazynowane w 45 zbiornikach powietrze pod ciśnieniem 200 atm. Spaliny były kierowane do tłumika, skąd pompa tłoczyła je za burtę pod kil rurą perforowaną wieloma małymi otworami, przez które gazy spalinowe wylatywały w postaci małych pęcherzyków. W nawodnym położeniu tłumik był połączony z atmosferą, a powietrze, niezbędne do pracy silników było zasysane przez otwarte włazy. Oprócz głównych silników, na okręcie znajdowały się dwa silniki benzynowe o mocy 60 KM, które napędzały sprężarki wysokiego ciśnienia, ładujące powietrze do zbiorników i mały silniczek spalinowy o mocy 5 KM do napędu prądnicy zasilającej okręt w energię elektryczną. Na powierzchni okręt osiągał 11,4 w, a pod wodą 6,2 w. robocze zanurzenie wynosiło 11 m, maksymalnie dopuszczalne – 30 m. Zasięg pływania wynosił 350 Mm na powierzchni i 28 Mm pod wodą. W skład uzbrojenia wchodziły cztery zewnętrzne wyrzutnie torpedowe systemu Drzewieckiego. Załoga liczyła 11 ludzi. Kadłub okrętu podwodnego Pocztowyj miał długość 36 m i średnicę 3,2 m. Wyporność wynosiła 134/146 t.

Okręt został zbudowany w stoczni zakładów Metalowych w Petersburgu, wodowanie nastąpiło listopadzie 1906 r. W tym samym miesiącu rozpoczęły się próby, ukończone w 1909 r. Ujawniły one wiele mankamentów, m.in. okazało się że podczas pływania pod wodą widoczny był ślad pęcherzyków gazów spalinowych, a ciśnienie wewnątrz kadłuba ulegało wahaniom w odczuwalny sposób. Tak więc okręt pozostał jedynym i 4 lipca 1909 r. został zaliczony do zespołu szkolnego podwodnego pływania.

Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia Spec 2/2014