Rekordowe wydatki na obronność w 2023 roku

Tomasz Dmitruk

W 2023 roku na obronność Polski planowano wydatkować 4,1% PKB Polski. Na etapie wykonania wskaźnik ten osiągnął jednak poziom jedynie 3,23%. Mimo to, ubiegłoroczne wydatki obronne były rekordowe i zamknęły się kwotą 110,3 mld PLN, czyli o połowę (50,1%) wyższą niż rok wcześniej. Takie zwiększenie nakładów miało jednak również negatywną stronę. Było nią podniesienie zadłużenia Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych w 2023 roku o 18,1 mld PLN. W ujęciu realnym część ubiegłorocznego wzrostu wydatków na obronę narodową zniwelowała wynosząca 11,4% inflacja.

Uwarunkowania

Informacje zawarte w analizie oparte zostały o dane dotyczące wykonania budżetu państwa w 2023 roku, pochodzące z dokumentów opublikowanych przez: Ministerstwo Finansów (MF), Najwyższą Izbę Kontroli (NIK), Ministerstwo Obrony Narodowej (MON) i Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK). Plany wydatków obronnych na 2023 rok zostały zapisane w ustawie budżetowej z dnia 15 grudnia 2022 roku (nazywanej dalej Ustawą Budżetową) oraz w ustawie o zmianie ustawy budżetowej na rok 2023 z dnia 7 lipca 2023 roku.

W sprawozdaniach: MON, MF i NIK często podaje się wykonanie budżetu w odniesieniu do tzw. „planu po zmianach”, czyli planu z ustawy budżetowej, który uległ zmianom w ciągu roku na podstawie np. decyzji ministra ON lub nowelizacji ustawy budżetowej. W rezultacie resort obrony może zmienić plan nawet w ostatnich dniach grudnia, dostosowując jego poziom do realnego wykonania. Takie przedstawienie realizacji planu jest mało obiektywne, dlatego w niniejszym artykule wykonanie budżetu zostało podane w relacji do wartości zapisanych w Ustawie Budżetowej.

Pisząc o uwarunkowaniach należy zwrócić uwagę, że w zakresie Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych (FWSZ) istnieją rozbieżności w danych podawanych przez MF, a zarządzającym funduszem BGK. Przykładowo, w 2023 roku dochody FWSZ ze środków budżetu państwa wg MF wyniosły 10,600 mld PLN, a wg BGK 10,501 mld PLN. Podobnie, w przypadku zadłużenia na koniec 2023 roku, wg danych MF wyniosło ono 27,884 mld PLN, a wg BGK 28,041 mld PLN. Autorowi nie udało się ustalić przyczyn tych rozbieżności (co wynika m.in. z częściowego utajnienia danych dotyczących FWSZ), natomiast w niniejszej analizie dla dochodów i wydatków FWSZ domyślnie podano dane ze sprawozdań BGK (ze względu na ich większą szczegółowość).

Plan wydatków

W 2023 roku na wydatki związane z obronnością kraju w ramach budżetu państwa zaplanowano wydatkowanie 97,445 mld PLN, co stanowiło 3,0% prognozowanego Produktu Krajowego Brutto (PKB) Polski w 2023 roku (3.248,0 mld PLN), zgodnie z wymaganiami określonymi w art. 40 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 11 marca 2022 roku „o obronie Ojczyzny” (nazywaną dalej U3O). Dodatkowo ze środków pozabudżetowych FWSZ w 2023 roku na cele określone w Programie Rozwoju Sił Zbrojnych (PRSZ) zaplanowano wydatkowanie kwoty do 45,88 mld PLN. Biorąc pod uwagę, że z budżetu państwa do FWSZ planowano przekazać kwotę 9,6 mld PLN, łącznie na obronność Polski w ubiegłym roku zamierzano wydatkować do 133,725 mld PLN (wydatki z budżetu państwa, minus kwota przekazana z budżetu do FWSZ, plus wydatki z FWSZ), co stanowiło 4,1% prognozowanego PKB Polski w 2023 roku.

W ciągu ubiegłego roku dokonano jednej ustawowej zmiany planu wydatków na obronność, która wynikała z nowelizacji ustawy budżetowej w lipcu 2023 roku. W jej rezultacie łączne wydatki na obronność z budżetu państwa zwiększono o 204,9 mln PLN, do poziomu 97,650 mld PLN. Było to związane przede wszystkim z koniecznością dokonania jednorazowych wypłat dodatkowych wynagrodzeń. W przypadku dochodów FWSZ w trakcie 2023 roku zwiększono kwotę planowaną do przekazania z budżetu państwa do FWSZ, z początkowych 9,6 mld PLN do 10,6 mld PLN.

Wykonanie wydatków obronnych

W 2023 roku łącznie na obronność wydatkowano 110,306 mld PLN (łącznie z budżetu państwa i FWSZ), co stanowiło 82,5% planu. W odniesieniu do 2022 roku był to wzrost o 36,821 mld PLN (50,1%), jednak należy przy tym pamiętać, że w 2023 roku odnotowano wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych o 11,4%, zatem w ujęciu realnym ubiegłoroczny wzrost wydatków obronnych będzie nieco niższy.

Spośród łącznych nakładów na obronność:

• 97,080 mld PLN wydano z części 29 budżetu „Obrona narodowa”, co stanowiło 100,2% planu z Ustawy Budżetowej;
• 23,294 mld PLN wydano z FWSZ na cele określone w PRSZ (50,8% planu);
• 532,6 mln PLN przeznaczono na wydatki zrealizowane w dziale 752 „Obrona narodowa” poza częścią 29 budżetu (101,5% planu).

Całkowite wydatki obronne poniesione w 2023 roku stanowiły 3,23% PKB Polski osiągniętego w 2023 roku (3410,137 mld PLN, wg wstępnych danych GUS) oraz 16,15% łącznych ubiegłorocznych wydatków budżetu państwa (wynoszących łącznie 659,69 mld PLN) i FWSZ. Dla porównania wskaźniki te w 2022 roku wynosiły odpowiednio 2,39% oraz 13,78%.

Wydatki w części 29 budżetu

Jako pierwsze opisane zostały szczegóły pięciu podstawowych grup wydatków: bieżących, majątkowych, na rzecz osób fizycznych, dotacji i subwencji oraz na współfinansowanie projektów z udziałem środków UE, poniesionych w ramach części 29 budżetu państwa „Obrona narodowa”.

Wydatki bieżące w 2023 roku zostały zrealizowane w wysokości 37,897 mld PLN, co stanowiło 96,6% planu zapisanego w Ustawie Budżetowej. W ramach tej grupy wydatkowano o 9,509 mld PLN więcej niż w 2022 roku (wzrost o 33,5%). Na wydatki bieżące przeznaczono 39% części 29 budżetu.

Najwyższą pozycję wydatków bieżących stanowiły uposażenia żołnierzy i funkcjonariuszy oraz wynagrodzenia pracowników cywilnych MON wraz z pochodnymi (§4010–4070 i §4090–4170 klasyfikacji budżetowej), na które przeznaczono łącznie 16,518 mld PLN. W odniesieniu do 2022 roku był to wzrost o 2,679 mld PLN (19,4%).

Na powyższy wzrost wpływ miały, m.in następujące czynniki:

• podwyższenie stawek uposażenia zasadniczego żołnierzy zawodowych we wszystkich grupach

uposażenia jednolicie o 400 PLN;

• wzrost wskaźnika wielokrotności kwoty bazowej, stanowiącej przeciętne uposażenie żołnierzy

zawodowych, do poziomu 4,43;

• wzrost wartości dodatków: za długoletnią służbę wojskową, służbowego i motywacyjnego;
• objęcie znacznej liczby żołnierzy, zajmujących stanowiska służbowe w tzw. jednostkach bojowych,

nowym dodatkiem służbowym w wysokości 450 PLN;

• zwiększenie liczebności Sił Zbrojnych RP.

Przeciętne miesięczne uposażenie brutto żołnierzy zawodowych w 2023 roku wyniosło 7862 PLN i było wyższe o 737 PLN (10,3%) niż w 2022 roku, natomiast średniomiesięczne uposażenie zasadnicze żołnierzy zawodowych w poszczególnych korpusach wyniosło: dla szeregowych 5093 PLN (w stosunku do 2022 roku wzrost o 482 PLN tj. 10,5%), dla podoficerów 5885 PLN (wzrost o 360 PLN, 6,5%), dla oficerów młodszych 6878 PLN (wzrost o 393 PLN, 6,1%), dla oficerów starszych 8518 PLN (wzrost o 437 PLN, 5,4%), a dla generałów 12 864 PLN (wzrost o 408 PLN, 3,3%). Jednocześnie średnie uposażenie zasadnicze wraz z dodatkami i miesięczną równowartością dodatkowego uposażenia rocznego w 2023 roku, w poszczególnych korpusach wynosiło: 5931 PLN – szeregowi, 7757 PLN – podoficerowie, 8584 PLN oficerowi młodsi, 12 009 PLN oficerowie starsi i 19 211 PLN generałowie. Wzrost zasadniczych uposażeń żołnierzy zawodowych w korpusie szeregowych pozwolił w 2023 roku jedynie na zniwelowanie skutków ubiegłorocznej inflacji, natomiast w pozostałych korpusach był niższy od poziomu inflacji co oznacza, że realnie te uposażenia zmalały. Tę sytuację poprawić miały nowe dodatki.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 10/2024