Radar Warta – przyszłość dalekiego rozpoznania Wojsk Radiotechnicznych

Tomasz Dmitruk

W styczniu br. z wynikiem pozytywnym zakończyły się badania kwalifikacyjne mobilnej, trójwspółrzędnej stacji radiolokacyjnej dalekiego zasięgu MTR-DZ Warta. Jej prototyp przechodzi obecnie na posterunku radiolokacyjnym badania w otoczeniu systemowym z udziałem wojska i przemysłu. Wojska Radiotechniczne, które będą użytkownikiem tego radaru oraz jego główny wykonawca – firma PIT-Radwar S.A. oczekują, że negocjacje umowy na dostawę stacji Warta rozpoczną się jeszcze w tym roku. To dobra okazja do rozmowy z twórcami systemu, przybliżenia historii jego powstania oraz omówienia możliwości technicznych. W artykule cytowane są wypowiedzi przedstawicieli firmy PIT-Radwar S.A., z którymi autor rozmawiał w końcu marca 2025 roku. Informacji udzielali: dyrektor biura rozwoju systemów radarowych PIT-Radwar – Michał Grabowski, zastępca dyrektora biura rozwoju systemów radarowych PIT-Radwar – Grzegorz Kraszewski oraz kierownik projektu MTR-DZ Warta w PIT-Radwar – Jakub Wojciechowski.

Potrzeby

Za stały dozór przestrzeni powietrznej nad terytorium Polski i w jej sąsiedztwie odpowiadają Wojska Radiotechniczne (WRt), których zdolności skoncentrowane są w 3. Wrocławskiej Brygadzie Radiotechnicznej (3. BRt). Jej wyposażenie można podzielić na trzy grupy stacji radiolokacyjnych (SRL).

Do pierwszej grupy zaliczamy SRL dalekiego zasięgu – trzy polskie NUR-12M oraz trzy RAT-31DL produkcji włoskiej. Zostały one umieszczone na zbudowanych w latach 2004–2015 we wschodniej części Polski sześciu stacjonarnych posterunkach radiolokacyjnych dalekiego zasięgu typu Backbone. Anteny tych radarów umieszczone są na wieżach pod kopułą chroniącą przed trudnymi warunkami atmosferycznymi. Są to radary trójwspółrzędne (3D), pracujące w paśmie L (NATO D) i wyposażone w ścianową antenę fazowaną. Ich zasięg instrumentalny sięga 470 km. Stacje RAT-31DL mają za sobą ponad 10 lat służby, a w przypadku NUR-12M okres ten przekracza 18 lat. Oznacza to, że jeszcze dość długo będą użytkowane przez WRt, stanowiąc istotny filar rozpoznania radiolokacyjnego. Ze względu na stacjonarny charakter pracy są to jednak stacje narażone na zniszczenie w pierwszych dniach potencjalnego konfliktu.

Do pierwszej grupy zaliczamy również radary dalekiego zasięgu NUR-12 Edyta, wyprodukowane w liczbie siedmiu egzemplarzy w latach 1996–2001. Są to stacje przewoźne, mające jednak charakter stacjonarny, ze względu na stosunkowo długi czas niezbędny do przygotowania do rozpoczęcia i zakończenia pracy. Są to również radary 3D wyposażone w ścianową antenę fazowaną, pracujące w paśmie L, o zasięgu instrumentalnym ok. 350 km. W latach 2007–2014 przeszły one modernizację do wersji NUR-12ME i są nadal wykorzystywane, mając jednak za sobą 24–29 lat służby. Planuje się, że zostaną one wkrótce (być może nawet w br.) poddane kolejnej modernizacji, która pozwoli na dalszą eksploatację.

Drugą grupę SRL wykorzystywanych przez WRt stanowią mobilne stacje średniego zasięgu. Zaliczają się do nich już dość leciwe dwuwspółrzędne (2D) radary wczesnego ostrzegania:

• odległościomierze NUR-31 i NUR-31M Justyna, dostarczane od połowy lat 80. XX wieku, pracujące w paśmie L i charakteryzujące się zasięgiem do 160 km;
• odległościomierze NUR-31MK, produkowane do 1997 roku i będące kontenerową wersją radarów NUR-31, ale współpracujące z zestawem antenowym RA-83, dzięki któremu posiadają zasięg do 200 km i zwiększoną dokładność określania azymutu;
• wysokościomierze NUR-41 Bożena, dostarczane w latach 1988–1999, pracujące w paśmie S (NATO F) i charakteryzujące się zasięgiem do 240 km.

Odległościomierze NUR-31/M/MK, określające tylko azymut i odległość, mogą współpracować z wysokościomierzami NUR-41 tworząc zestaw, dzięki czemu możliwe jest określenie dla wykrytych obiektów ich położenia w trzech wymiarach. Stacje te choć mobilne, charakteryzują się stosunkowo długimi czasami rozwijania i zwijania oraz mają za sobą 26–40 lat użytkowania. Z tych powodów są systematycznie wycofywane ze służby.

W grupie mobilnych radarów średniego zasięgu znajdują się także znacznie nowocześniejsze stacje NUR-15M Odra produkowane przez PIT-Radwar S.A. Trafiają one na wyposażenie WRt od 2006 roku, zastępując systematycznie starsze odległościomierze NUR-31/M/MK i wysokościomierze NUR-41. Odry to w pełni mobilne radary 3D, pracujące w paśmie S, wyposażone w płaską antenę unoszoną na wysokość 8 m i posiadające zasięg instrumentalny do 240 km. W latach 2006–2025 WRt otrzymały łącznie ok. 25 radarów tego typu (na dwóch różnych typach podwozia). Dodatkowo na wyposażeniu Brygady Rakietowej Marynarki Wojennej znajdują się dwie stacje radiolokacyjne NUR-15C Odra, dostosowane również do detekcji obiektów nawodnych.

Do trzeciej grupy SRL użytkowanych przez WRt zalicza się radary kontroli rejonu lotniska Avia-W, które w latach 2025–2031 będą zastępowane nowymi hiszpańskimi stacjami zamówionymi w 2024 roku w ramach programu o kryptonimie Drawa.

Jednym z głównych problemów WRt po wdrożeniu do służby radarów dalekiego zasięgu NUR-12 i NUR-12M było, że stacje te są radarami stacjonarnymi lub o mocno ograniczonej mobilności, co naraża je na możliwość szybkiego zniszczenia. Stwierdzono zatem, że konieczne jest pozyskanie mobilnych radarów dalekiego zasięgu, charakteryzujących się zdolnością do szybkiej zmiany pozycji bojowej, szybkiego osiągnięcia zdolności do rozpoznawania przestrzeni powietrznej na nowej pozycji bojowej oraz zdolnością do przesyłania danych wyjściowych drogą radiową i przewodową do współpracujących systemów dowodzenia.

Potrzeba pozyskania tego rodzaju radarów wynikała również z wymagań NATO zawartych w dokumentach MC507 „Concept for Air Surveillance” oraz „Air Command and Control System (ACCS) Criteria and Standards”. Nowy radar miał służyć do obniżenia dolnej granicy strefy rozpoznania radiolokacyjnego w przypadku zaistnienia takiej konieczności oraz stać się podstawowym, manewrowym środkiem rozpoznania radiolokacyjnego, zabezpieczającym funkcjonowanie sojuszniczego centrum kontroli i dowodzenia „Air Control Center Recognized Air Picture Production Center Sensor Fusion Post” (ARS) oraz wysuniętych radiolokacyjnych posterunków WRt.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 9/2025