Projekt zmian systemu kierowania i dowodzenia

Tomasz Dmitruk

W dniu 11 czerwca br. na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacyjnego opublikowano „Projekt ustawy o zmianie ustawy o urzędzie Ministra Obrony Narodowej oraz ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej”, przygotowany przez Ministerstwo Obrony Narodowej w konsultacji z Biurem Bezpieczeństwa Narodowego. Przyjęcie ustawy ma pozwolić na dokonanie pierwszego etapu reformy obowiązującego systemu kierowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP. W artykule przedstawimy proponowany zakres zmian oraz ich ocenę dokonaną przez MON oraz trzech generałów: Jarosława Kraszewskiego, Stanisława Kozieja i Mirosława Różańskiego.

Trochę historii

Obowiązujący system kierowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP (SKiD) został wprowadzony od 1 stycznia 2014 roku i w sposób zasadniczy przemodelował strukturę i zadania organów kierowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP (SZ RP). W szczególności funkcję dotychczasowych 4 dowódców Rodzajów Sił Zbrojnych (RSZ) tj.: Wojsk Lądowych, Sił Powietrznych, Marynarki Wojennej i Sił Specjalnych, przejęli dwaj dowódcy RSZ - Dowódca Generalny RSZ i Dowódca Operacyjny RSZ. W wyniku przeprowadzenia reformy dotychczasowe 4 dowództwa RSZ zostały zlikwidowane, a na ich bazie utworzono nowe Dowództwo Generalne RSZ (DG RSZ), natomiast Dowództwo Operacyjne Sił Zbrojnych zostało rozbudowane i przemianowane na Dowództwo Operacyjne RSZ (DO RSZ). Dodatkowo, od 1 stycznia 2017 roku, w związku z ustanowieniem nowego RSZ – Wojsk Obrony Terytorialnej (WOT), utworzono stanowisko trzeciego dowódcy RSZ - Dowódcy WOT i podległe mu Dowództwo WOT, równorzędne w strukturze SKiD w stosunku do DG RSZ i DO RSZ.

Od 1 stycznia 2014 roku zmianie uległa też pozycja i rola Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (SG WP) z organu dowodzącego całością Sił Zbrojnych, w organ pomocniczy Ministra ON w czasie pokoju i Prezydenta RP w czasie wojny. W tym miejscu należy przypomnieć, że przed 2014 rokiem Szef SG WP nie zawsze dowodził całością Sił Zbrojnych. Na przykład w latach 2003-2007, kiedy ministrami ON byli Jerzy Szmajdziński i Radosław Sikorski, dowództwa Wojsk Lądowych, Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej (później Sił Powietrznych) i Marynarki Wojennej znajdowały się w bezpośrednim podporządkowaniu Ministra ON, a nie Szefa SG WP. Warto także dodać, że Szef SG WP w czasie wojny jest organem pomocniczym Prezydenta RP, ale jednocześnie pozostaje organem pomocniczym MON (rządu), ponieważ zazwyczaj nie wszystkie Siły Zbrojne muszą przejść w podporządkowanie Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych (NDSZ) podlegającemu Prezydentowi RP. Zależy to od skali i rodzaju agresji i potrzeb jej odpierania.

Od początku wprowadzenia nowego SKiD jego założenia były krytykowane przez część ekspertów i nieformalnie także przez niektórych wojskowych. Przeprowadzoną reformę zdecydowanie krytycznie oceniono również w programie partii Prawo i Sprawiedliwość z 2014 roku. Możemy w nim przeczytać m.in.: „Niezbędna jest również reforma samego SKiD. Negatywnie odnosimy się do funkcjonującego dziś, nowego modelu dowodzenia, który mnoży hierarchiczne poziomy odpowiedzialności. Prawo i Sprawiedliwość powróci do struktury złożonej z czterech dowództw RSZ podporządkowanych bezpośrednio Ministrowi ON. Zlikwidowane zostanie Dowództwo Generalne, jako zbędna dodatkowa struktura organizacyjna, natomiast Dowództwo Operacyjne będzie powoływane jedynie w przypadku podjęcia przez polską armię istotnych misji poza granicami kraju”. W programie PiS odniesiono się także do roli Szefa SG WP. „Będziemy dążyć do urzeczywistnienia cywilnej kontroli nad Siłami Zbrojnymi. Wymaga to zmiany struktury i podporządkowania SG WP. Organowi temu zostaną powierzone, zgodnie ze sprawdzonymi doświadczeniami państw zachodnioeuropejskich, zadania o charakterze planistycznym i doradczym wobec Ministra ON, a nie o charakterze dowódczym”.

Trudno się więc dziwić, że tuż po wyborach parlamentarnych, podczas drugiego posiedzenia Sejmowej KON które miało miejsce 25 listopada 2015 roku, minister ON Antoni Macierewicz mówiąc o planach resortu obrony wskazał, że „nie ma wątpliwości, że problemem zasadniczym jaki stoi przed polską armią i MON jest reorganizacja i ujednolicenie systemu dowodzenia armią. […] Obowiązujący od początku 2014 roku SKiD wprowadził trzy ośrodki dowodzenia. Obecnie RSZ dowodzą Dowódca Generalny i Dowódca Operacyjny, dodatkowo - zaznaczył minister - powoływany jest kandydat na Naczelnego Dowódcę na czas wojny. Regulacje te wprowadzają system nie do końca precyzujący też rolę SG WP i jego szefa. Sytuacja taka tworzy wiele niejasności, jest podatna na wewnętrzne problemy i musi zostać uproszczona. Siły Zbrojne są strukturą hierarchiczną i ta struktura wymaga jasnego, jednolitego podporządkowania”.

Mimo tak zdecydowanych deklaracji, prace nad nowym SKiD nie przebiegały zbyt sprawnie, a powodem tego stanu były różnice co do jego koncepcji pomiędzy MON a Biurem Bezpieczeństwa Narodowego (BBN). Założenia nowego SKiD (w części dotyczącej dowodzenia) resort obrony postanowił wypracować podczas Strategicznego Przeglądu Obronnego (SPO), nad którym prace zainicjowano publicznie 14 lipca 2016 roku. W ich trakcie spory pomiędzy MON i BBN systematycznie narastał. Jednocześnie, szczegółowe rekomendacje co do kształtu nowego SKiD Prezydent RP Andrzej Duda przedstawił 12 kwietnia 2017 roku podczas odprawy kierowniczej kadry MON i Sił Zbrojnych RP. W rezultacie do czasu zakończenia SPO - co nastąpiło 23 maja 2017 roku - nie udało się wypracować kompromisu umożliwiającego zakończenie prac nad nowym SKiD. Analizy prowadzono dalej, ale konflikt pomiędzy Prezydentem Dudą a ministrem Macierewiczem doprowadził ostatecznie do dymisji tego drugiego.

Po nominacji na ministra ON Mariusza Błaszczaka nastąpiła poprawa we współpracy pomiędzy MON i BBN, w efekcie czego udało się także osiągnąć pewien kompromis w zakresie nowego SKiD. Reformę zdecydowano się jednak podzielić na dwa etapy. W pierwszym, planuje się przede wszystkim zwiększenie roli SG WP i jego szefa, w tym wprowadzenie jednoosobowej odpowiedzialności za dowodzenie całością SZ RP, co jest zgodne zarówno z koncepcją opracowaną w MON, jak i w BBN. Natomiast przywrócenie dowództw poszczególnych RSZ nastąpić ma dopiero w drugim etapie reformy.

Zmiany w ustawie o urzędzie MON

Przygotowany przez MON projekt ustawy przewiduje wprowadzenie zamian w dwóch obowiązujących aktach prawnych. Zacznijmy o zmian w ustawie z dnia 14 grudnia 1995 r. o urzędzie Ministra Obrony Narodowej, nazywanej dalej „ustawą o urzędzie MON”.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 7/2018