Polskie Siły Powietrzne

Leszek A. Wieliczko
Polskie lotnictwo wojskowe narodziło się po odzyskaniu niepodległości przez nasz kraj w listopadzie 1918 r. Od tamtej pory pomimo różnych zawirowań dziejowych i zmian politycznych zachodzących w kraju i na świecie niezłomnie stoi na straży polskiego nieba. Współczesne polskie Siły Powietrzne z dumą kontynuują stuletnią tradycję, ale jednocześnie podlegają nieustannej reorganizacji i modernizacji, aby zapewnić zdolność do realizacji powierzonych zadań w zmieniającym się środowisku bezpieczeństwa i sprostać wyzwaniom przyszłości. W niniejszym artykule przedstawimy ich obecną strukturę organizacyjną oraz eksploatowane samoloty i śmigłowce.
Siły Powietrzne (SP; ang. Polish Air Force, PolAF) są jednym z pięciu rodzajów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (SZ RP) obok Wojsk Lądowych (WL), Marynarki Wojennej (MW), Wojsk Specjalnych (WS) i Wojsk Obrony Terytorialnej (WOT). Podstawowym zadaniem SZ RP jest ochrona niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnienie bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic. Siły Powietrzne funkcjonują w ramach narodowego systemu obrony, który jest zintegrowany z systemem sojuszniczym i właściwymi europejskimi systemami cywilno-wojskowymi. Składają się one z trzech komponentów: Wojsk Lotniczych, Wojsk Obrony Przeciwlotniczej i Wojsk Radiotechnicznych. Ich głównym zadaniem jest utrzymanie odpowiedniego stopnia kontroli przestrzeni powietrznej kraju, a w razie potrzeby jej obrona. Do zadań Wojsk Lotniczych należy ponadto przewóz ludzi i ładunków, wsparcie Wojsk Lądowych, Marynarki Wojennej i Wojsk Specjalnych, rozpoznanie, ewakuacja medyczna, poszukiwanie i ratownictwo, szkolenie pilotów i członków załóg. W Siłach Powietrznych służy niemal 16,5 tys. żołnierzy. Wojska Lotnicze mają około 260 samolotów i śmigłowców.
Struktura organizacyjna
Najwyższym zwierzchnikiem SZ RP jest Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Swoje zwierzchnictwo realizuje za pośrednictwem ministra obrony narodowej, który sprawuje cywilną kontrolę nad siłami zbrojnymi i kieruje pracą Ministerstwa Obrony Narodowej (MON). W wyniku reformy systemu dowodzenia i kierowania siłami zbrojnymi, która weszła w życie 1 stycznia 2014 r., zlikwidowano dowództwa poszczególnych rodzajów sił zbrojnych, a w ich miejsce utworzono Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych (DG RSZ) i Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych (DO RSZ). Zmianie uległa również funkcja Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (SG WP), który stał się organem doradczym ministra ON i planistycznym, odpowiedzialnym m.in. za ustalanie długoterminowych strategii obronnych.
DG RSZ jest dowództwem połączonym, odpowiedzialnym za dowodzenie jednostkami wojskowymi SZ RP w czasie pokoju i kryzysu oraz pozostałymi po wydzieleniu dla Dowództwa Operacyjnego jednostkami w czasie wojny. W jego kompetencjach leży szkolenie dowództw i sztabów, wojsk, rezerw osobowych oraz kształcenie zawodowe. Pełni funkcję gestora sprzętu, czyli wskazuje, jaki sprzęt, o jakich walorach i specyfice, będzie niezbędny dla konkretnej grupy żołnierzy, aby osiągnęli wskazane zdolności operacyjne. W strukturze DG RSZ znajdują się grupa dowódcy, sztab i pięć inspektoratów: Wojsk Lądowych, Marynarki Wojennej, Sił Powietrznych, Rodzajów Wojsk i Szkolenia. Są one głównymi narzędziami w rękach Dowódcy Generalnego w zakresie realizowania zadań w swoich obszarach. DG RSZ podlegają: Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych, Dowództwo Komponentu Wojsk Specjalnych (DKWS) oraz dywizje, flotylle, skrzydła, samodzielne brygady, a także centra szkoleniowe. Nadrzędnym celem działania DG RSZ jest organizacja procesu przygotowania sił i środków oraz ich wydzielania do prowadzenia operacji zgodnie z planem opracowanym przez Dowództwo Operacyjne RSZ. DG RSZ odgrywa również wiodącą rolę w procesie szkolenia wojsk wydzielanych do udziału w operacjach stabilizacyjnych, reagowania kryzysowego i humanitarnych.
Inspektorat Sił Powietrznych (ISP) podlega bezpośrednio Dowódcy Generalnemu RSZ. Przygotowuje i prowadzi przedsięwzięcia szkoleniowe z dowództwami, sztabami i wojskami jednostek merytorycznie nadzorowanych. Przygotowuje i utrzymuje w gotowości wojska wydzielone do operacji sojuszniczych i koalicyjnych oraz do realizacji zadań osłony strategicznej granic i terytorium państwa, a także do udziału w akcjach ratowniczych, likwidacji skutków awarii, katastrof i klęsk żywiołowych. Przygotowuje siły i środki do pełnienia dyżurów bojowych w ramach Natowskiego Zintegrowanego Systemu Obrony Powietrznej i Przeciwrakietowej (NATO Integrated Air and Missile Defence System, NATINAMDS) oraz systemu ratownictwa morskiego i lądowego, a także sprawuje funkcję gestora uzbrojenia i sprzętu wojskowego w zakresie lotnictwa, radiolokacji, ubezpieczenia lotów, bezzałogowych systemów walki. Na czele ISP stoi Inspektor Sił Powietrznych (obecnie jest nim gen. bryg. pilot Mirosław Jemielniak), którego wspierają: zastępca inspektora i szef Zarządu Wojsk Lotniczych, szef Zarządu Działań Lotniczych i szef Zarządu Wojsk Radiotechnicznych.
DO RSZ jest głównym organem dowodzenia odpowiedzialnym za dowodzenie operacyjne SZ RP, przekazanymi w jego podporządkowanie zgodnie z decyzją ministra ON. Odpowiada za planowanie i dowodzenie wojskami i przydzielonymi elementami pozamilitarnymi w operacjach połączonych, pokojowych, ratowniczych, humanitarnych oraz działaniach prowadzonych w celu zapobiegania aktom terroru lub usuwania ich skutków, a także siłami wydzielonymi do wsparcia administracji rządowej i samorządowej w przypadku wystąpienia niemilitarnych sytuacji kryzysowych. DO RSZ planuje, organizuje i prowadzi ćwiczenia, a także dokonuje oceny zdolności sił i środków zadeklarowanych do prowadzenia operacji. Sprawdza utrzymanie zdolności dyżurnych sił i środków oraz wydzielanych do realizacji zadań poza granicami państwa, realizuje wobec nich dowodzenie narodowe, a także sprawuje nadzór nad operacjami specjalnymi.
W czasie kryzysu militarnego i wojny DO RSZ jest organem odpowiedzialnym za przygotowanie Stanowiska Dowodzenia Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i realizuje dowodzenie operacyjne siłami zbrojnymi oraz elementami układu pozamilitarnego, wydzielonymi w podporządkowanie Dowódcy Operacyjnego na podstawie decyzji ministra ON dla przeprowadzenia połączonej operacji obronnej. DO RSZ wykonuje zadania ministra ON w zakresie ochrony granicy państwowej w przestrzeni powietrznej kraju. Poprzez Centrum Operacji Powietrznych i Centrum Operacji Morskich dowodzi siłami i środkami wydzielanymi do pełnienia dyżurów bojowych w celu ochrony granicy państwowej w przestrzeni powietrznej kraju, a także wsparcia Morskiego Oddziału Straży Granicznej w zakresie ochrony obszarów morskich, ponadto odpowiada za operacyjne kierowanie systemem rozpoznania oraz prowadzenie analiz.
Centrum Operacji Powietrznych (COP) zostało sformowane w styczniu 2002 r. na bazie Centralnego Stanowiska Dowodzenia Dowódcy Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej. W 2013 r. rozszerzono kompetencje jednostki i zmieniono jej nazwę na Centrum Operacji Powietrznych – Dowództwo Komponentu Powietrznego (COP-DKP). COP-DKP jest zasadniczym organem wykonawczym DO RSZ w zakresie dowodzenia obroną powietrzną i lotnictwem w systemie narodowym. Posiada kompetencje do dowodzenia, stawiania zadań i kierowania aktywnymi środkami walki w podporządkowanych operacyjnie jednostkach lotniczych, przeciwlotniczych i radiotechnicznych. Jednocześnie w ramach realizacji szkolenia lotniczego współpracuje z DG RSZ, a w szczególności z ISP, który wydziela siły i środki do dyżurów bojowych w polskiej przestrzeni powietrznej. Dowódcą COP-DKP jest gen. bryg. pil. Dariusz Malinowski.
W czasie pokoju COP-DKP zapewnia ciągłość dowodzenia siłami wydzielonymi przez Siły Powietrzne poprzez m.in. dowodzenie lotnictwem i obroną powietrzną, nadzorowanie procesu szkolenia i bieżącej działalności wojsk, nadzorowanie systemu alarmowania i powiadamiania, monitorowanie sytuacji meteorologicznej i skażeń, prowadzenie treningów, sprawdzanie systemu wykrywania i identyfikacji obiektów powietrznych oraz prowadzenie akcji poszukiwawczo-ratowniczych w FIR (Flight Information Region) Warszawa. W ramach systemu NATINAMDS COP-DKP nadzoruje dyżurne siły i środki, kieruje realizacją misji Air Policing w polskiej przestrzeni powietrznej oraz odpowiada za tworzenie, jakość i dystrybucję zintegrowanej informacji o sytuacji powietrznej.
Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo nr specjalny 21