Poduszkowce z Lee-on-the-Solent
Krzysztof Kubiak
Efekt przypowierzchniowy, czyli powstawanie dodatkowej siły nośnej na skrzydłach samolotu przemieszczającego się na małej wysokości znany był, co najmniej od przelotu przez Atlantyk w 1931 roku (trasą południową z Wysp Zielonego Przylądka do Natal w Brazylii). Długo jednak pozostawał on zjawiskiem wykorzystywanym tylko sporadycznie.
Dopiero w 1954 roku brytyjski badacz, doktor Christopher Cockerell opatentował rozwiązania umożliwiające budowę ziemno-wodnego pojazdu wykorzystującego sztucznie wywołany efekt przypowierzchniowy, czyli poduszkę powietrzną.
W 1959 roku zbudowany został pierwszy poduszkowiec, co dało początek stosunkowo dynamicznego, ale ograniczonego rozwoju nowej branży. Brytyjczycy wiedli wówczas w konstruowaniu takich pojazdów (jednostek) prym i usiłowali je stosunkowo szeroko wprowadzić do użytku wojskowego i cywilnego. Większość z tych starań zakończyła się jednak fiaskiem i poduszkowce znalazły ostatecznie jedynie dwóch użytkowników, którzy zdecydowali się na stworzenie licznych flot takich aparatów. Były to amerykańskie i sowieckie siły morskie. Inni poduszkowców używali i używają, ale skala owych zastosowań jest daleko mniejsza od oczekiwań brytyjskich z lat pięćdziesiątych poprzedniego stulecia. Obecnie brytyjski segment tego rynku wyceniany jest na około 100 mln funtów rocznie.
Brytyjczycy, jak już wspomniano, byli prekursorami budowy poduszkowców, w związku z tym trudno się dziwić, że to właśnie na południu Anglii, w Lee-on-the-Solent pod Portsmouth, znajduje się jedyne (prawdopodobnie) na świecie muzeum takich aparatów. Gości ono na terenie byłej bazy Royal Navy HMS Daedalus, gdzie poduszkowce testowano, dzięki temu dysponuje dostępem do morza i rampą podjazdową, co ułatwia organizowanie rozmaitych przedsięwzięć edukacyjno-rozrywkowych. Placówkę utworzono w roku 1987, jako niedochodowe przedsięwzięcie użyteczności publicznej. W 2000 roku przejęła ona, po wycofaniu z eksploatacji, dwa poduszkowce SR.N4. W latach 2013-2016 muzeum przechodziło remont, ale obecnie udostępniane jest zwiedzającym (choć bez ograniczeń tylko w soboty, inny dzień zwiedzania wymaga uzgodnień). W Lee-on-the-Solent, mimo rozlicznych problemów finansowych, niestabilności budżetowej i innych dolegliwości nękających tego rodzaju przedsięwzięcia, udało się zachować od zniszczenia olbrzymie ilości dokumentacji technicznej dotyczącej poduszkowców, a co najważniejsze około 60 oryginalnych pojazdów.
Muzeum posiada dwa wielkie (największe z kiedykolwiek zbudowanych do celów cywilnych) poduszkowce typu SR.N4 (znane również jako typ Mountbatten). Co interesujące, przy oznaczeniu konstrukcji zachowano symbol SR.N, czyli Saunders-Roe Nautical, mimo, że w 1966 roku firma ta połączyła się już z Vickers Supermarine, tworząc British Hovercraft Corporation. Poduszkowce zaplanowano do obsługi trasy z Dover do Calais, a miały one zdystansować inne środki czasem rejsu zredukowanym do zaledwie 35 minut. Projektowano je do transportu około 200 pasażerów i 40 samochodów osobowych, które przez rampę dziobową wjeżdżały wprost na pokład samochodowy. Napęd tworzyły cztery turbiny gazowe, z których każda zasilała „własny” wentylator, tworzący poduszkę powietrzną oraz śmigło napędowe umieszczone na pylonie posadowionym na kadłubie. Maksymalna prędkość projektowa wynosiła 83 węzły, prędkość przelotową zaplanowano na 60.
Komercyjną eksploatację poduszkowców rozpoczęła w 1968 roku spółka Seaspeed utworzona przez państwową firmę British Rail (Koleje Brytyjskie powstałe przez nacjonalizację w 1948 roku prywatnych przedsiębiorstw kolejowych) we współpracy z jej francuskim odpowiednikiem, czyli SNCF (Société nationale des chemins de fer français). Jako pierwsza do eksploatacji weszła jednostka nosząca nazwę Princess Margaret operująca najpierw na linii Dover – Boulogne, a następnie również Ramsgate – Calais. Czas przejścia wynosił 35 minut (choć w trakcie przejścia rekordowego, które przeprowadzono 14 września 1995 roku udało się tę wartość zredukować do 22 minut, dokonała tego jednostka Princess Anna reprezentująca wersję Mk III). Do grona użytkowników olbrzymów dołączyła wkrótce firma Hoverlloyd, założona w 1964 roku przez Swedish Lloyd i Swedish American Line, która od kwietnia 1966 roku eksploatowała znacznie mniejszy, wyłącznie osobowy poduszkowiec SR.N6 między Ramsgate i Calais.
Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 7-8/2016