Panzerjäger I

Historia powstania konstrukcji
W okresie międzywojennym w kilku armiach europejskich rozważano możliwość wprowadzenia do uzbrojenia lekko opancerzonych, gąsienicowych dział samobieżnych, uzbrojonych w armaty przeciwpancerne kal. 37-47 mm. Wśród państw budujących prototypy takich wozów bojowych była także Polska, w której skonstruowano na podwoziach tankietek TK-3 i TKS lekkie działa samobieżne TK-D i TKS-D. W Niemczech już w 1929 roku powstał prototyp samobieżnego działa przeciwpancernego 3,7 cm TaK L/45 na podwoziu ciągnika gąsienicowego WD. Jednak seryjną produkcję pojazdów, określanych w niemieckiej armii mianem Panzerjäger, rozpoczęto dopiero po wybuchu II wojny światowej. Walki w Polsce we wrześniu 1939 roku zakończyły się ostatecznie zwycięstwem Wehrmachtu, jednak przebieg walk dowiódł, że część sprzętu bojowego była już przestarzała i wymagała wycofania z jednostek pierwszoliniowych. Dowódcy jednostek pancernych zwracali uwagę na fakt, że czołgi lekkie Pz.Kpfw. I i II były skuteczne tylko dzięki swojemu masowemu zastosowaniu i słabości środków obrony przeciwpancernej polskiej piechoty. Gdy dochodziło do starć z nielicznymi polskimi czołgami lekkimi 7 TP, zarówno „jedynki”, jak i „dwójki” były deklasowane ze względu na swoje uzbrojenie. Skala problemu była bardzo duża – 1 września 1939 roku w jednostkach Panzerwaffe znajdowało się 1445 czołgów Pz.Kpfw. I Ausf. A i B, uzbrojonych tylko w karabiny maszynowe, co stanowiło aż 46,4 % ogólnej liczby niemieckich czołgów! Wady niemieckich pojazdów pancernych nie stanowiły jeszcze problemu w wojnie z Polską z uwagi na nieprzygotowanie jej armii do działań w warunkach Blitzkriegu. Jednak kolejnym przeciwnikiem Wehrmachtu była armia francuska – jedna z największych w Europie, dysponująca ponad 3 tys. czołgów. Szczególne zaniepokojenie w niemieckim Dowództwie Wojsk Lądowych (OKH) wzbudzały informacje o francuskich czołgach średnich B-1bis, przewyższających pod względem uzbrojenia i opancerzenia każdy czołg Panzerwaffe. Nawet czołgi średnie Pz.Kpfw. III i IV, uzbrojone tylko w armaty kal. 37 i 75 mm o krótkich lufach i niewystarczających osiągach balistycznych, nie były dla B-1bis równorzędnym przeciwnikiem. Wobec faktu, że planowana ofensywa w Europie Zachodniej miała rozpocząć się wiosną 1940 roku nie było już czasu na skonstruowanie i wprowadzenie do służby całkowicie nowego czołgu średniego. W tej sytuacji niezbędne stało się zastosowanie rozwiązań improwizowanych – zdecydowano się wykorzystać podwozia części czołgów lekkich do budowy dział samobieżnych, mogących wszelkie francuskie wozy bojowe. W dość naturalny sposób Urząd Uzbrojenia Wojsk Lądowych zwrócił uwagę na czołgi Pz.Kpfw. I. Były one systematycznie wycofywane z batalionów pancernych po zakończeniu kampanii wrześniowej w Polsce. W pierwszej kolejności wycofywano wozy starszej wersji Ausf. A, ale proces wymiany sprzętu w jednostkach pancernych objął również czołgi Pz.Kpfw. I Ausf. B. Wspomniane pojazdy były w olbrzymiej większości przypadków jeszcze sprawne technicznie. Część z nich była przerabiana na pojazdy pogotowia technicznego lub pojazdy amunicyjne. W końcu 1939 roku w biurze konstrukcyjnym firmy Alkett (Altmärkische Kettenfabrik GmbH) z Berlina powstały projekty aż trzech dział samobieżnych na podwoziu Pz.Kpfw. I Ausf. A. Proponowano, aby po zdjęciu z czołgów wież obrotowych z karabinami maszynowymi usunąć także część górnego pancerza kadłuba. Na tak dostosowanych pojazdach zamierzano montować za lekką tarczą ochronną trzy różne typy dział. W zależności od projektu mogła to być armata plot. Flak 30 kal. 20 mm, lekkie działo piechoty leIG 18 kal. 75 mm lub armata ppanc. Pak 35/36 kal. 37 mm. Ta ostatnia była od 1936 roku standardowym typem armaty w dywizjonach przeciwpancernych dywizji Wehrmachtu. Przygotowano drewniane makiety tych dział samobieżnych i zaprezentowano je przedstawicielom Urzędu Uzbrojenia Wojsk Lądowych. Wzbudziły one pewne zainteresowanie, jednak do produkcji zatwierdzono tylko samobieżne działa plot. Projekt pojazdu uzbrojonego w leIG18 nie miał szans na realizację w obliczu rozpoczynającej się produkcji seryjnej doskonałych dział szturmowych Sturmgeschütz III. Natomiast główne zastrzeżenia co do produkcji dział samobieżnych z armatami Pak 35/36 były spowodowane ich niewystarczającymi osiągami balistycznymi. Pociski Pak 35/36 nie były w stanie przebić pancerzy najlepszych francuskich czołgów.

Wybór odpowiedniego uzbrojenia dla projektowanego lekkiego niszczyciela czołgów był kwestią pierwszorzędnej wagi, przesądzającą o jego przydatności na polach walk. Teoretycznie najlepszym rozwiązaniem było wykorzystanie nowej niemieckiej armaty ppanc. Pak 38 kal. 50 mm. Jednak w końcu 1939 roku prace nad nią ciągle jeszcze trwały i trudno było sprecyzować dokładny termin rozpoczęcia jej produkcji seryjnej. W tej sytuacji pozostało tylko wykorzystanie armat zdobycznych. Polska armata ppanc. wz. 36 i czeska PUV vz. 37, obie kalibru 37 mm, nie odbiegały zbytnio swoimi parametrami od niemieckiego Pak 35/36. Szczęśliwie dla Niemców wśród przejętego przez Wehrmacht w marcu 1939 roku uzbrojenia armii czechosłowackiej znajdowały się także doskonałe armaty ppanc. PUV vz. 38 kal. 47 mm L/43,4. Były one produkowane przez czeskie zakłady Škoda pod fabrycznym oznaczeniem A-5. Armata posiadała jednokomorowy hamulec wylotowy, a mechanizm oporopowrotnika był zamontowany nad jej lufą. Działa tego typu przyjęto do uzbrojenia Wehrmachtu początkowo pod oznaczeniem 4,7 cm Pak 38 (t) L/43,4. Jednak wraz z pojawieniem się nowych niemieckich armat ppanc. 5 cm Pak 38 oznaczenie zmieniono na 4,7 cm Pak (t) L/43,4. Opisywane czeskie armaty wystrzeliwały pociski ppanc. 4,7 cm Pzgr. 36 (t) o masie 1650 g z prędkością początkową 775 m/sek. Przebijały one płyty pancerne, nachylone pod kątem 30°, o grubości: 53,5 mm z 100 m; 52 mm z 200 m; 50,5 mm z 300 m; 49 mm z 400 m; 47,7 mm z 500 m; 46,3 mm z 600 m; 44,9 mm z 700 m; 43,5 mm z 800 m; 42 mm z 900 m; 40,7 mm z 1000 m; 39,5 mm z 1100 m; 38,1 mm z 1200 m; 37 mm z 1300 m; 35,6 mm z 1400 m; 34,5 mm z 1500 m. Jak wynika z powyższego zestawienia pociski PUV vz. 38 kal. 47 mm przebijały z odległości 1500 m pancerze wszystkich ówczesnych niemieckich czołgów, nawet czołgów średnich Pz.Kpfw. IV Ausf. A, B i C. Z francuskich czołgów tylko załogi B-1bis, z pancerzem czołowym o grubości 60 mm, mogły czuć się bezpiecznie. Jednak boczny pancerz B-1bis pociski kal. 47 mm przebijały nawet z odległości 1000 m! Można było stosować także amunicję z austriackimi pociskami 4,7 cm Pzgr. 35 (ö) o masie 1510 g i prędkości początkowej 805 m/sek., skonstruowane pierwotnie dla armaty przeciwpancernej Böhler, które z odległości 1500 m przebijały pancerz o grubości 25 mm. W 1941 roku wprowadzono ponadto do użytku pociski podkalibrowe z rdzeniem wolframowym Pzgr. 40 o masie 800 g i prędkości początkowej 1080 m/sek. Z odległości 100 m przebijały one pancerz o grubości 100 mm. Z armaty firmy Škoda można było również prowadzić ogień z pocisków burzących 4,7 cm Sprgr. 36 (t) o masie 2300 g i prędkości początkowej 400 m/sek. Wyprzedzając nieco narrację można wspomnieć, że stosowano je dość często w działaniach bojowych, np. na froncie wschodnim w 1941 roku zużywano o 40% więcej amunicji burzącej w porównaniu do przeciwpancernej.

W świetle późniejszych faktów, paradoksalny wydaje się początkowy brak większego zainteresowania ze strony dowództwa niemieckiej armii. Większość egzemplarzy tej armaty znalazła się w magazynach. Wiosną 1939 roku zwracano uwagę głównie na łoże armaty, przystosowane pierwotnie tylko do trakcji konnej. Drewniane koła z metalowymi obręczami umożliwiały holowanie z prędkością zaledwie 10–15 km/h! Oczywiście w sytuacji, gdy armatę zaczęto rozpatrywać jako uzbrojenie nowych niszczycieli czołgów, konstrukcja łoża dolnego przestała mieć jakiekolwiek znaczenie. Zimą 1939/40 roku podpisano z firmą Alkett kontrakt na zbudowanie prototypu nowego niszczyciela czołgów, uzbrojonego w armatę 4,7 cm Pak (t). Gotowy już projekt tego typu wozu bojowego z armatą Pak 35/36 został gruntownie zmieniony. Przede wszystkim uznano, że należy zrezygnować z koncepcji wykorzystania podwozia Pz.Kpfw. I Ausf. A. Z góry przewidywano, że układ jezdny byłby nadmiernie przeciążony, a tym samym podatny na awarie techniczne. Zbyt słaby silnik czołgu wersji Ausf. A (Krupp M 305 o mocy 42 kW/57 KM) nie gwarantował wystarczającej prędkości nawet podczas jazdy po szosie. W tej sytuacji postanowiono wykorzystać podwozia czołgów Pz.Kpfw. I Ausf. B ze zmodyfikowanym, powiększonym układem jezdnym i mocniejszym silnikiem (Maybach NL 38 TRKM o mocy 73,6 kW/100 KM). Warto wspomnieć, że brano pod uwagę także sytuację, w której nawet wykorzystanie podwozi Pz.Kpfw. I Ausf. B nie przyniesie zadowalających rezultatów. Wówczas zamierzano zbudować działo samobieżne z armatą ppanc. kal. 47 mm na podwoziu czołgu lekkiego Pz.Kpfw. II. Jak wiadomo, nie doszło jednak do tego.