Od Flotylli do Floty. Historia powstania i rozwoju sił morskich ZSRR na Dalekim Wschodzie w latach 1922–1941
Jan Radziemski
Tam, gdzie nie ma Czerwonej Floty, nie możemy być spokojni, ponieważ może nastąpić zdradzieckie uderzenie...
z przemówienia I.W. Stalina na XVI Zjeździe WKP(b), lipiec 1930 roku
Wypowiadając te słowa, Stalin miał na myśli sowiecki Daleki Wschód. Tak jak wiele wielkich projektów w Związku Radzieckim flotę na Pacyfiku tworzono niemal od zera, w miejscu pozbawionym infrastruktury, stoczni, zakładów przemysłowych z niewielką liczbą portów. Lwia część okrętów, niemal wszystkie samoloty i artyleria zostały tam przywiezione koleją z europejskiej części kraju. To swoisty fenomen, niemający odpowiednika w historii innych flot świata. W ślad za okrętami, samolotami i armatami podążały tysiące marynarzy, lotników i artylerzystów. Aby dotrzeć na miejsce, trzeba było pokonać niewiarygodne odległości. Z Władywostoku do Kronsztadu było 12 575 mil, a do Sewastopola 9110 mil.
Stan sił morskich na Dalekim Wschodzie po zakończeniu wojny domowej
Latem 1922 roku Japończycy zaczęli przygotowania do opuszczenia Władywostoku, co zapowiadało rychły upadek ostatniego bastionu „Białychʺ na terenie sowieckiej Rosji. O godz. 23.00 24 października 1922 roku kontradmirał G.K. Stark wyprowadził z Władywostoku 15 ostatnich okrętów byłej już Flotylli Syberyjskiej. W ostatnią podróż do Szanghaju i Manili, udawało się 10 tys. białogwardzistów i ich rodzin, w tym wielu rannych. 25 października 1922 roku Władywostok opuścił ostatni oddział interwencyjny. Ostatnim okrętem interwentów, który odpłynął z portu, była amerykańska kanonierka USS Sacramento. W tym samym dniu o 10.00 rano do miasta wkroczyły triumfalnie pierwsze oddziały „Czerwonychʺ.
Koniec wojny domowej oznaczał też w praktyce koniec sił morskich i rzecznych na Przymorzu i Przyamurzu. Po rejteradzie Starka na Dalekim Wschodzie pozostały nie nadające się do użytku jednostki lub będące w remoncie. Flotę na Oceanie Spokojnym należało tworzyć od nowa. Formalne podwaliny pod nową flotę, tym raze „czerwonąʺ, położono w listopadzie 1922 roku, powołując do życia Morskie Siły Dalekiego Wschodu (MSDW) RSFSR z główną bazą we Władywostoku. 17 listopada 1922 roku rozkazem Rewolucyjnej Rady Wojennej Republiki (RRW) wojenmora I.K. Kożanowa wyznaczono na dowódcę MSDW. Szefem sztabu został W.W. Sielitrennikow. Nowemu dowództwu podporządkowano wszystkie siły morskie i rzeczne na tym terenie: Flotyllę Amurską i Władywostocki Zespół Okrętów (trzy torpedowce, dwa transportowce i lodołamacz). W następnym roku wyremontowano i wprowadzono do linii niszczyciel Brawyj (jeszcze w tym samym roku został rozbrojony), torpedowce Twierdyj i Tocznyj, kanonierkę Krasnyj Oktiabr', przebudowaną z lodołamacza Nadieżnyj i kilka jednostek pomocniczych. Poważnie uszkodzone w czasie wojny domowej trzy niszczyciele, siedem torpedowców, pięć kanonierek, ponad 10 jednostek pomocniczych, zostało przekazanych na złom. W marcu 1923 roku po remoncie do służby wszedł dozorowiec Krasnyj wympieł (eksstatek łącznikowy Admirał Zawojko). 9 grudnia na rozkaz RRW torpedowce zmieniły nazwy na cześć bohaterów wojny domowej na Dalekim Wschodzie: Twierdyj na Łazo, a Tocznyj na Potapienko.Pomimo zwycięstwa bolszewików sytuacja na Dalekim Wschodzie była daleka od stabilnej. Na Sachalinie przebywały pododdziały interwentów, na północnym wybrzeżu Morza Ochockiego działały pododdziały białogwardyjskie, które zajęły miasta Ochock i Ajan. Przeciwko tym ostatnim w kwietniu 1923 roku na transportowcach Stawropol i Indigirkaz Władywostoku wysłano oddział czerwonoarmistów w sile 800 ludzi z 1. Zabajkalskiej Dywizji. Zadanie okazało się ponad siły i interwencja ograniczyła się do akcji agitacyjnej wśród miejscowej ludności. Dopiero pod koniec 1924 roku kolejna ekspedycja (kanonierka Krasnyj Wympieł i transportowiec Oleg) położyła kres białogwardyjskiej obecności w rejonie Ajańskim. 20 lipca 1924 roku z Władywostoku na kanonierce Krasnyj Oktiabr' (1800 ton, dł. 55 m, prędkość 12 węzłów)wyruszyła specjalna ekspedycja hydrograficzna. Kierowała się na Wyspę Wrangla, na której gospodarzyli w najlepsze Kanadyjczycy. 19 sierpnia ekspedycja dotarła na miejsce, nie zastając tam żywej duszy. Po zatknięciu czerwonego sztandaru okręty wróciły do Władywostoku.
Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia 5/2024