NITKA 2010

Michal J. Stolár, Alexander Golz

NITKA 2010

– szkolenie 279. pułku

Na początku lat 70. ubiegłego wieku, po latach przygotowań, rozpoczęła się realizacja planów długoletniego (1956-1985) dowódcy Marynarki Wojennej ZSRS, admirała Siergieja Gorszkowa, budowy pokładowego komponentu lotnictwa morskiego. Począwszy od 1975 r. do służby sukcesywnie wchodziły krążowniki lotnicze projektu 1143 typu Kijew (Kijew, proj. 11431 – 1975 r.; Minsk, proj. 11432 – 1978 r.; Noworossijsk, proj. 11433 – 1982 r.; Baku, proj. 11434 – 1987 r.). Wszystkie przyprzemianowastosowane były do bazowania poddźwiękowych samolotów klasy V/STOL Jak-36MP/Jak-38 oraz śmigłowców. Po zebraniu doświadczeń z ich eksploatacji, w latach 80. zainicjowano kolejny etap rozwoju sowieckich okrętów lotniczych – budowę nosicieli naddźwiękowych samolotów bojowych. Największym problemem przy definiowaniu konstrukcji okrętów lotniczych było określenie sposobu startu samolotów. Pomimo dysponowania szczegółowymi informacjami na temat brytyjskich i amerykańskich katapult parowych, do chwili rozpadu Związku Sowieckiego nie udało się skonstruować takiego urządzenia, na tyle dopracowanego, by mogło zostać wprowadzone do produkcji i użycia bojowego. Z tego też względu w Związku Sowieckim nie mogły powstać klasyczne lotniskowce, określane jako CATOBAR (Catapult Take Off but Arrested Recovery, start za pomocą katapulty i hamowane lądowanie). Sowieccy konstruktorzy sięgnęli za to po rozwiązanie brytyjskie – skocznię, rampę startową – ski-jump ramp. Brytyjscy inżynierowie rampę startową wkomponowali w konstrukcję lotniskowców typu Invincible, co umożliwiło operowanie z ich pokładów samolotów Harrier i Sea Harrier metodą skróconego startu, a więc przy większej masie startowej, niż przy starcie pionowym. Okręty z rampą startową i pionowym lądowaniem samolotów zalicza się do kategorii STOVL (Short Take Off – Vertical Landing, skrócony start – pionowe lądowanie). Startować z rampy mogą jednak tylko samoloty odrzutowe z sinikami o bardzo dużym ciągu i odpowiedniej akceleracji. Kolejny problem stanowiło lądowanie. Okręty STOVL zapewniają jedynie pionowe lądowanie, czy też z bardzo krótkim dobiegiem. Na nowych sowieckich krążownikach lotniczych miały jednak bazować klasyczne samoloty naddźwiękowe, niemające możliwości pionowego lądowania. Stąd też musiały zostać wyposażone w skośny pokład z systemem lin hamujących. W ten sposób powstała nietypowa hybryda, określana jako STOBAR (Short Take Off But Arrested Recovery, skrócony start i hamowane lądowanie). Jedynym okrętem lotniczym tej kategorii na świecie jest dziś rosyjski ciężki krążownik lotniczy projektu 11435 Admirał Fłota Sowietskowo Sojuza Kuzniecow.

Kompleks NITKA
Zanim jeszcze położono stępkę pod Kuzniecowa (co nastąpiło w 1983 r.), przystąpiono do wyboru samolotów dla niego oraz szkolenia personelu lotniczego. Dowództwo Lotnictwa Marynarki Wojennej ZSRS zadecydowało o budowie specjalnego centrum szkoleniowego i badawczego nowych technologii, metodyki operacji i techniki lotnictwa pokładowego w bazie Saki-4, znajdującej się na Krymie opodal wsi Nowofiodorowka. W bazie powstał Naziemny Kompleks Badawczy i Szkolno- Treningowy Lotnictwa Pokładowego – Naziemnyj ispytatielnyj i ucziebno-trenirowocznyj kompleks korabielnoj awiacii (NIUTK), wkrótce przemianowany w Naziemny Kompleks Badawczy i Treningowy Lotnictwa – Naziemnyj ispytatielnyj trenirowocznyj kompleks awiacii (NITKA). W 1977 r. rozpoczęto pierwsze prace budowlane, główne elementy ukończono w 1982 r., a pełną gotowość operacyjną NITKA osiągnął w 1983 r. Specjalne konstrukcje płaszczyzn startu i lądowania powstały w Stoczni Czarnomorskiej w Nikołajewie i Fabryce im. Proletariatu w Leningradzie, na bazie dokumentacji Newskiego PKB z Leningradu. Potężne bloki przetransportowano drogą morską, a potem na ciężkich transporterach na miejsce montażu. Baza lotnicza Saki-Nowofiodorowka jest położona na wysokości 16 m n.p.m., dysponuje dwoma równoległymi, betonowymi pasami startowymi 45/225 o rozmiarach 3250x60 m i 3085x80 m z przedłużeniem na południowy zachód 240x40 m. Części kompleksu wraz z systemami zabezpieczenia są rozmieszczone pod powierzchnią terenu, na „trzecim i drugim pokładzie”. „Pierwszy pokład” tworzy nawierzchnia lotniska. W skład NITKA wchodzą trzy zasadnicze części: płaszczyzna do startu i lądowania o długości 290 m i szerokości 10–40 m, z powierzchnią z płyt stalowych i pozycją startową z mechanicznymi uchwytami podwozia i podnoszonym deflektorem; płaszczyzna do lądowania o rozmiarach 260x50 m, z których 70 m wyłożonych jest płytami stalowymi, wyposażona w aerofiniszery – cztery liny hamujące i sieć awaryjną, samolot ma dotknąć „pokładu” przy prędkości 250 km/h, opuszczanym hakiem zamocowanym w tylnej części kadłuba zaczepić o jedną ze stalowych lin rozciągniętych na wysokości 30 cm nad „pokładem”, wówczas hydrauliczny system hamujący, rozmieszczony pod „pokładem”, wyhamowuje go na długości 90–100 m; rampa startowa, nazywana przez Rosjan trampoliną. Pierwsza rampa T-1 została oddana do eksploatacji w 1982 r. i miała wysokość 5 m, długość 60 m i szerokość 30 m, przy kącie nachylenia 8,5°. Po raz pierwszy, jeszcze w 1982 r., przeprowadzali z jej użyciem starty MiG-ów-29 i Su-27 piloci Awiard Fastowiec i Nikołaj Sadownikow. Kolejna - T-2 - została oddana do eksploatacji w 1984 r. Pod względem konstrukcji jest ona identyczna z zabudowaną na krążowniku Admirał Kuzniecow i ma wysokość 5,6 m, długość 53,6 m, szerokość 17,5 m i kąt nachylenia 14,3°. Uzupełnia je płaszczyzna przyziemienia w połowie północno-zachodniego pasa, o rozmiarach 70x40 m i pokryciem z płyt stalowych.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 10/2010