Na straży nie tylko Amazonii. Brazylijska obrona powietrzna

Dawid Kamizela

Ameryka Południowa jako miejsce zbrojnych konfliktów międzynarodowych, rozbudowanych potencjałów militarnych, rzadko gości w przekazach medialnych. Nie zmienia to jednak faktu, że również pośród położonych na tym kontynencie państw podejmowanych jest wiele tematów dotyczących modernizacji sił zbrojnych. Jednym z większych jest niewątpliwie Brazylia, mająca określone aspiracje i ambicje nie tylko w swoim sąsiedztwie, ale i daleko poza nim. Materiał przedstawia zdolności i plany Sił Zbrojnych Brazylii dotyczące obszaru naziemnej obrony powietrznej.

Stan obecny

Zintegrowany system obrony powietrznej Brazylii określany skrótem SISDABRA (Sistema de Defesa Aeroespacial Brasileiro) formalnie powstał w marcu 1980 roku jako inicjatywa mająca na celu skuteczniejszą ochronę przestrzeni powietrznej tego rozległego państwa. Jego komponenty wchodzą w skład wszystkich trzech rodzajów sił zbrojnych: wojsk lądowych, sił powietrznych oraz marynarki wojennej. Natomiast całościową, operacyjną kontrolę nad działaniami podległych jednostek sprawuje centrum operacji powietrznych (Comando de Operações Aeroespaciais, COMAE), wchodzące w skład Fuerza Aérea Brasileña, czyli brazylijskich sił powietrznych.

Wojska Lądowe. Komponent brazylijskiej obrony powietrznej odpowiedzialny za obronę przed zagrożeniami powietrznymi pododdziałów wojsk lądowych skupiony jest w znacznej części wokół 1. Brygady Artylerii Przeciwlotniczej (1a Brigada de Artillería Antiaérea), jednostki powstałej w 1980 roku i zlokalizowanej na południu kraju w Forte dos Andradas w Guarujai. W skład brygady wchodzi łącznie sześć grup artylerii przeciwlotniczej (Grupos de Artillería Antiaérea): 1., 2., 3., 4. i 11. oraz wyspecjalizowana lekka 12. „dżunglowa” grupa artylerii przeciwlotniczej. Każda z pięciu regularnych grup posiada w swoim składzie pojedynczą baterię wyposażoną w holowane armaty przeciwlotnicze oraz dwie baterie z systemami rakietowymi bardzo krótkiego zasięgu (VSHORAD). Wyjątek stanowi wspomniana 12. Grupa, wyposażona jedynie w systemy rakietowe.

Podstawowym zadaniem tych sześciu grup jest ochrona istotnych dla funkcjonowania Wojsk Lądowych instalacji i obiektów, należących do infrastruktury krytycznej, stanowisk dowodzenia, komponentów logistycznych czy wysuniętych lądowisk. Poza wspomnianą 1. Brygadą Artylerii Przeciwlotniczej w składzie siedmiu brazylijskich operacyjnych brygad lądowych znajdują się organiczne baterie przeciwlotnicze. Z tej liczby pięć uzbrojonych jest w rakietowe systemy przeciwlotnicze bardzo krótkiego zasięgu, czyli RBS-70 i Igła-S. Najbardziej mobilnym elementem brazylijskiej armijnej OPL są dwie pozostałe baterie samobieżnej artylerii przeciwlotniczej, wyposażone w używane, niemieckie artyleryjskie systemy przeciwlotnicze Gepard 1A2.

Tak jak w większości sił zbrojnych, brazylijskie armijne pododdziały przeciwlotnicze odpowiedzialne są głównie za zapewnienie bezpośredniej obrony chronionym pododdziałom i obiektom, to jest za zwalczanie celów mieszczących się w kategoriach systemów klasy VSHORAD i SHORAD (w odległości kilkunastu–kilkudziesięciu km i na wysokościach do kilku km). Cele poruszające się dalej i wyżej pozostają obecnie poza zasięgiem OPL Wojsk Lądowych i za ich zwalczanie odpowiada aktualnie brazylijskie lotnictwo.

Siły Powietrzne. Własnymi jednostkami przeciwlotniczymi dysponują Siły Powietrzne, w ich wypadku mowa o trzech jednostkach GDAAe (Grupos de Defensa Antiaérea), stacjonujących odpowiednio w Canoas, Manaus oraz Anapolis i podlegających 1. Brygadzie Obrony Powietrznej (1ª Brigada de Defesa Antiaérea). Wyposażenie tych pododdziałów stanowią wyłącznie systemy rakietowe bardzo krótkiego zasięgu i to nie w postaci zestawów RBS-70, lecz jedynie 9K338 Igła-S oraz jeszcze starszych 9K38 Igła. Jak widać potencjał przeciwlotniczy tego rodzaju sił zbrojnych jest bardzo ograniczony, jednak choć problem ten jest dostrzegany w kręgach decyzyjnych, nie zapowiada się jednak zmiana sytuacji w najbliższym czasie. Fuerza Aérea Brasileña gros swoich wysiłków i budżetu koncentruje teraz na wprowadzeniu do służby nowych statków powietrznych, czyli wspomnianych samolotów wielozadaniowych Gripen oraz odrzutowych transportowców KC-390.

Marynarka Wojenna. Również Marinha do Brasil dysponuje własnym potencjałem w dziedzinie naziemnej obrony przeciwlotniczej. Ma on postać zestawów przeciwlotniczych będących na wyposażeniu brazylijskiej piechoty morskiej. Potencjał ten jest zgromadzony w batalionie obrony powietrznej stacjonującym w pobliżu Rio de Janeiro. Na wyposażeniu jednostki znajdują się armaty Bofors L70 kal. 40 mm oraz systemy rakietowe bardzo krótkiego zasięgu Mistral. Natomiast za dozór powietrzny i wskazanie celów odpowiadają radary Saab Giraffe 50AT, z podnoszonym zespołem antenowym osadzonym na wszędołazach Bv 206D, oraz nowocześniejsze krajowe stacje Sabre M60.

Uzbrojenie i wyposażenie

Armaty. W zakresie artylerii lufowej brazylijskie wojska lądowe dysponują dwoma typami systemów:

• armatami automatycznymi Bofors L70 kal. 40 mm (nazwanymi lokalnie M985), gdzie za kierowanie ogniem w baterii w składzie trzech takich armat odpowiadają systemy kierowania ogniem EDT FILA produkcji krajowego Avibras, integrujące także radary dozoru powietrznego i kierowania ogniem oraz sensory elektrooptyczne;
• holowane zdwojone armaty Oerlikon GDF C90 kal. 35 mm, a w ich przypadku za kierowanie ogniem pary takich armat odpowiada system Super Fledermaus 214UX-1; podobnie jak armaty jest on produktem szwajcarskiej firmy Oerlikon i integruje na holowanej przyczepie dwa radary: dozoru, pracujący w paśmie E/F oraz kierowania ogniem w paśmie J. Obydwie stacje dysponują zasięgiem detekcji oraz śledzenia wynoszącym około 15 km. Fledermaus opracowano jeszcze w latach 60. ubiegłego wieku i jako taki jest obecnie zupełnie przestarzały. Brazylijskie siły zbrojne stopniowo wycofują ten system ze służby, poszukując jednocześnie jego nowoczesnego następcy. Jako faworyta od lat wskazuje się również zaprojektowany przez Oerlikon system kierowania ogniem Skyguard, będący w prostej linii następcą Fledermaus. Jednak mimo kilku zapowiedzi na dzień dzisiejszy nie został on pozyskany przez Brazylię, pojawiają się przy tym i informacje, że baterie armat kal. 35 mm są w związku z tym wycofywane z aktywnej służby w wojsku.

Gepard 1A2. Jedynym typem samobieżnego, artyleryjskiego wozu przeciwlotniczego w brazylijskiej służbie są niemieckie Gepard 1A2, wcześniej używane przez Bundeswehrę i wycofane z linii do 2010 roku. Brazylia skorzystała z oferty pozyskania 36 takich pojazdów w 2013 roku, jako szybkiej drogi wzmocnienia systemu obrony przeciwlotniczej. Gepardy przed dostawą do Brazylii zostały poddane remontom i modernizacji obejmującej środki łączności, system dowodzenia oraz kierowania ogniem, choć trzeba dodać, nie ujawniono dokładnego zakresu przeprowadzonych prac.

Systemy Gepard pojawiły się na uzbrojeniu niemieckich sił zbrojnych w latach 70. ubiegłego wieku, stanowiąc przez długie lata podstawę obrony przeciwlotniczej bardzo krótkiego zasięgu niemieckich wojsk pancernych i zmechanizowanych. Trafiły również do kilku krajów sąsiednich (np. Holandii). Uzbrojeniem Gepardów są dwie armaty szybkostrzelne Oerlikon KDA kal. 30 mm o łącznej szybkostrzelności 1100 strzałów na minutę, zapas gotowej do użycia amunicji wynosi 340 pocisków. Wieża mieszcząca armaty posiada również system kierowania ogniem z radarem dozoru powietrznego pasma S, radarem kierowania ogniem pasma Ku oraz zapasowymi przyrządami optycznymi, co czyni z całości autonomiczny środek przeciwlotniczy. Wieża Geparda osadzona jest na podwoziu czołgu podstawowego Leopard 1, co stanowi dodatkową zaletę i możliwość unifikacji zabezpieczenia logistycznego w przypadku brazylijskiej armii, posiadającej na swoim uzbrojeniu ponad 200 czołgów Leopard 1A5.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 7/2022