Modernizacja lotnictwa wojskowego Węgier

Leszek A. Wieliczko

Węgry po transformacji ustrojowej przez wiele lat nie dokonywały modernizacji technicznej swoich Sił Powietrznych. Jedynym wyjątkiem było wydzierżawienie szwedzkich myśliwców Gripen na początku XXI wieku. Dopiero w 2016 roku Ministerstwo Obrony zainicjowało ambitny program zakupów nowego oraz modernizacji części posiadanego uzbrojenia i wyposażenia sił zbrojnych. W przypadku Sił Powietrznych objął on zakupy i modernizacje śmigłowców, samolotów szkolnych, pasażerskich i transportowych oraz systemów rakietowej obrony powietrznej. Dzięki temu Węgierskie Siły Powietrzne przezbroiły się niemal całkowicie w sprzęt zachodniej produkcji.

Węgierskie Siły Powietrzne (węg. Magyar Légierő) nie są samodzielnym rodzajem sił zbrojnych – od 2007 roku wraz z Węgierskimi Wojskami Lądowymi (Magyar Szárazföldi Haderő) tworzą zunifikowane Węgierskie Siły Obrony (Magyar Honvédség). Do głównych zadań Sił Obrony należy: ochrona i obrona niepodległości, terytorium, przestrzeni powietrznej, ludności i dóbr materialnych Węgier przed atakami z zewnątrz; wypełnianie innych zobowiązań wojskowych wynikających z umów krajowych i międzynarodowych, w szczególności dotyczących obrony zbiorowej oraz misji pokojowych i humanitarnych; ochrona kluczowych obiektów infrastruktury; wsparcie służb porządkowych i ratowniczych w sytuacjach kryzysowych (katastrofy, klęski żywiołowe i ataki terrorystyczne).

Misją Sił Powietrznych jest ochrona i obrona przestrzeni powietrznej kraju środkami powietrze–powietrze i ziemia–powietrze oraz wsparcie działań Wojsk Lądowych. Zadania szczegółowe obejmują dozór przestrzeni powietrznej kraju, kontrolę wojskowego ruchu lotniczego, zwalczanie celów powietrznych i naziemnych, transport ludzi i ładunków, obserwację i rozpoznanie, poszukiwanie i ratownictwo oraz szkolenie personelu.

Po przemianach ustrojowych w 1990 roku długofalowym celem polityki zagranicznej Węgier stała się integracja ze strukturami zachodnioeuropejskimi i euroatlantyckimi. Zmiana doktryny użycia sił zbrojnych i ograniczone fundusze sprawiły, że w latach 90. nastąpiła gwałtowna redukcja stanu liczebnego Sił Powietrznych. Do końca dekady wycofano ze służby myśliwce MiG-21 i MiG-23, samoloty szturmowe Su-22, pasażerskie An-24, transportowe L-410, szkolne Z-43 i śmigłowce Mi-2.

W zamian za anulowanie części długów byłego Związku Radzieckiego, w 1993 roku Rosja przekazała Węgrom 28 myśliwców MiG-29 (22 jedno- i sześć dwumiejscowych). W tym samym roku kupiono w Rumunii 12 samolotów szkolnych Jak-52 (produkowanych na licencji w rumuńskiej firmie Aerostar), co pozwoliło rozpocząć szkolenie pilotów w kraju po długiej przerwie trwającej od 1956 roku. W połowie lat 90. Niemcy przekazały Węgrom 24 odrzutowe samoloty szkolno-treningowe Aero L-39ZO Albatros i 20 śmigłowców Mi-24D/P odziedziczonych po Niemieckiej Republice Demokratycznej. Po przystąpieniu do NATO w 1999 roku postanowiono pozyskać samoloty bojowe zachodniej produkcji i w 2001 roku podpisano umowę dzierżawy 14 szwedzkich myśliwców JAS 39C/D Gripen.

Gwałtowne przyspieszenie procesu modernizacji technicznej Węgierskich Sił Obrony nastąpiło w połowie minionej dekady. W 2016 roku ówczesny minister obrony István Simicskó ogłosił uchwalony przez rząd Program Obrony Narodowej i Rozwoju Sił Zbrojnych „Zrínyi 2026” (Zrínyi 2026 Honvédelmi és Haderőfejlesztési Program). W jego ramach zaplanowano pozyskanie do 2026 roku nowoczesnego uzbrojenia i wyposażenia oraz modernizację części posiadanego. Jeśli chodzi o Siły Powietrzne, to do tej pory kupiono śmigłowce H145M i H225M, samoloty pasażerskie A319, dyspozycyjne Falcon 7X, transportowe KC-390, szkolne Z242L i Z143LSi oraz szkolno-treningowe L-39 Skyfox, a także system obrony powietrznej NASAMS 3 (National/Norwegian Advanced Surface to Air Missile System) z pociskami AMRAAM i radarami AN/MPQ-64 Sentinel. Modernizacji poddano śmigłowce bojowe Mi-24 i myśliwce Gripen. Ponadto zaplanowano zakup albo już kupiono kierowane pociski rakietowe powietrze–powietrze średniego zasięgu AIM-120C-7/C-8 AMRAAM i Meteor oraz krótkiego zasięgu IRIS-T, a także bomby kierowane GBU-49 Enhanced Paveway II. Z kolei na potrzeby Wojsk Lądowych nabyto izraelskie bezzałogowe statki powietrzne (BSP) klasy mini Skylark.

Samoloty

Szwedzkie Gripeny były pierwszymi samolotami zachodniej produkcji w wyposażeniu Sił Powietrznych Węgier – zastąpiły radzieckie MiG-29 (wycofane w grudniu 2010 roku). 20 grudnia 2001 roku Węgrzy podpisali umowę dzierżawy przez 10 lat 14 Gripenów – 12 jednomiejscowych JAS 39A i dwóch dwumiejscowych JAS 39B. Wkrótce zamiast wersji A/B zdecydowali się na wielozadaniowe C/D i 2 lutego 2003 roku podpisali stosowny aneks. Samoloty, w firmie Saab oznaczone jako JAS 39 EBS HU (Export Baseline Standard Hungary), powstały poprzez połączenie skrzydeł i usterzenia pozyskanych z maszyn A/B, wycofanych ze szwedzkiego lotnictwa, z nowo wyprodukowanymi kadłubami i awioniką wersji C/D. Pierwszy węgierski Gripen opuścił halę montażową firmy Saab 25 stycznia 2005 roku. Dostawy rozpoczęły się 21 marca 2006 roku i trwały do grudnia 2007. Po zakończeniu szkolenia personelu, 22 grudnia 2008 roku Gripeny rozpoczęły pełnienie dyżurów bojowych w przestrzeni powietrznej kraju (Quick Reaction Alert, QRA).

W styczniu 2012 roku Węgrzy postanowili przedłużyć okres dzierżawy Gripenów o kolejnych 10 lat, czyli do 2026 roku, z opcją ich zakupu po jego upływie. W trakcie ćwiczeń „Lion Effort”, 19 maja 2015 roku, JAS 39D nr 42 po wylądowaniu w bazie Čáslav w Czechach wyjechał z pasa. Piloci katapultowali się. Samolot odniósł poważne uszkodzenia i został spisany ze stanu. W jego miejsce 1 lipca 2016 roku pozyskano ze Szwecji inny egzemplarz JAS 39D (nr 44). W okresie przejściowym wykorzystywano samolot JAS 39D (nr 823) wypożyczony od Szwedzkich Sił Powietrznych.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 9/2025