Modernizacja lotnictwa wojskowego Turcji

Leszek A. Wieliczko
Tureckie Siły Zbrojne (Türk Silahlı Kuvvetleri, TSK) są jednymi z największych w NATO, co wynika zarówno z sytuacji geostrategicznej Turcji, jak i ambicji odgrywania roli lokalnego mocarstwa. Modernizacja techniczna sił zbrojnych, w tym lotnictwa, trwa w zasadzie nieustannie, ale znacząco przyspieszyła w ostatnich dwóch dekadach. Coraz większy udział w tym procesie ma rodzimy przemysł lotniczy, elektroniczny i zbrojeniowy, który w zakresie lotnictwa produkuje nowoczesne samoloty i śmigłowce (zarówno na licencji, jak i własnej konstrukcji), bezzałogowe statki powietrzne (BSP), wyposażenie elektroniczne i uzbrojenie.
Oprócz Sił Powietrznych własnymi formacjami lotniczymi dysponują również Wojska Lądowe i Marynarka Wojenna (oraz siły specjalne podporządkowane bezpośrednio Sztabowi Generalnemu Sił Zbrojnych, a także policja, żandarmeria i straż wybrzeża, które podlegają Ministerstwu Spraw Wewnętrznych). Duża liczba i różnorodność eksploatowanych statków powietrznych sprawia, że modernizacja techniczna wymaga ogromnych nakładów finansowych, więc musi być rozłożona na wiele lat. Wzrost zamożności państwa przyspieszył ten proces w ostatnich kilkunastu latach, a lokowanie coraz większego asortymentu produkcji w krajowym przemyśle dodatkowo napędza rozwój gospodarczy i sprzyja powstawaniu coraz nowocześniejszych wyrobów, które znajdują nabywców także w innych krajach. Jest to zgodne z polityką władz, które od kilku dekad konsekwentnie dążą do uniezależnienia Turcji w jak największym stopniu od zagranicznych dostawców uzbrojenia i sprzętu wojskowego.
Za kontakty z krajowym i zagranicznym przemysłem zbrojeniowym, zakupy nowego sprzętu i uzbrojenia dla TSK, nadzorowanie zawartych umów i inicjowanie nowych projektów odpowiadał Podsekretariat Przemysłu Obronnego (Savunma Sanayii Müsteşarlığı, SSM) w Ministerstwie Obrony Narodowej (Millî Savunma Bakanlığı, MSB), który w lipcu 2018 roku został przydzielony do Biura Prezydenta i przemianowany na Prezydencję Przemysłu Obronnego (Savunma Sanayii Başkanlığı, SSB), a w maju 2022 roku zmienił angielską nazwę na Agencję Przemysłu Obronnego (Defence Industry Agency). Stąd pojawiające się w tekście akronimy SSM i SSB na określenie tego podmiotu.
Siły Powietrzne
Tureckie Siły Powietrzne (Türk Hava Kuvvetleri, THK) pozyskały w minionych kilkunastu latach samoloty transportowe A400M, wczesnego ostrzegania E-7T, szkolno-treningowe KT-1T Woongbi i szkolne MFI-395 Super Mushshak oraz rodzime BSP kilku typów. Zmodernizowano samoloty myśliwskie F-16C/D Fighting Falcon (niedawno rozpoczęto kolejne modernizację), transportowo-tankujące KC-135R Stratotanker i szkolno-treningowe T-38A Talon. Zamówiono nowe myśliwce F-16V Viper i samoloty walki elektronicznej na platformie bizjeta Global 6000. Trwają prace nad samolotami szkolno-treningowymi rodzimej konstrukcji Hürkuş-B i Hürjet oraz myśliwcem nowej generacji Kaan. Planowany jest zakup myśliwców Eurofighter Typhoon, używanych brytyjskich Herculesów C4 i samolotów transportowo-tankujących Airbus A330 MRTT.
Podstawowymi samolotami bojowymi w arsenale THK są od wielu lat myśliwce Lockheed Martin F-16C/D Fighting Falcon. W latach 80. w ramach programu „Peace Onyx I” kupiono ich 160 egz., w tym 34 egz. F-16C i dziewięć F-16D Block 30 oraz 102 egz. F-16C i 15 egz. F-16D Block 40. Osiem pierwszych samolotów (dwa C i sześć D) zostało zbudowanych w zakładach General Dynamics w Fort Worth w Teksasie, a pozostałe 152 zmontowała turecka firma TAI (Turkish Aerospace Industries) – najpierw z części i podzespołów przekazanych z USA, a potem produkowanych na miejscu. Ich dostawy nastąpiły w latach 1987–1995. Następnie w latach 1996–1999 THK otrzymały 60 egz. F-16C i 20 egz. F-16D Block 50 („Peace Onyx II”). Trzeci kontrakt podpisano w 2008 roku i w latach 2011–2012 TAI dostarczył 14 egz. F-16C i 16 egz. F-16D Block 50+ („Peace Onyx IV”). Tureckie Siły Powietrzne otrzymały więc w sumie 270 egz. F-16C/D, z czego 262 egz. zostały zmontowane w Turcji.
W międzyczasie, w połowie pierwszej dekady XXI wieku, rząd Turcji planował modernizację 216 egz. Block 30, 40 i 50 („Peace Onyx III”) do standardu amerykańskich F-16C/D po modernizacji CCIP (Common Configuration Implementation Program). Po rezygnacji z modernizacji maszyn Block 30 liczba F-16C/D objętych programem spadła do 165. Ostatecznie 31 sierpnia 2009 roku TAI dostał z SSM kontrakt na modernizację 163 egz. F-16C/D Block 40 i 50 (tyle wówczas znajdowało się w służbie). Zainstalowano w nich m.in. radary AN/APG-68(V)9, kolorowe monitory w kokpicie, terminale wymiany danych taktycznych w standardzie Link 16 (Multifunctional Information Distribution System – Low Volume Terminals, MIDS-LVT), transpondery systemu identyfikacji „swój–obcy” AN/APX-113, zintegrowane systemy nawigacji bezwładnościowej i satelitarnej oraz najnowszą wersję systemu samoobrony (walki elektronicznej) AN/ALQ-178(V)5+ SPEWS (Self-Protection Electronic Warfare System). Ostatni zmodernizowany egzemplarz został przekazany THK 10 kwietnia 2015 roku.
Rząd Turcji poinformował 3 lutego 2021 roku, że w ramach programu „Özgür” samoloty F-16C/D Block 30 i 40 zostaną zmodernizowane siłami własnego przemysłu w celu wydłużenia okresu eksploatacji oraz integracji nowych typów uzbrojenia podwieszanego krajowej produkcji. Przyczyną tego kroku było wykluczenie Turcji z programu F-35A (o czym dalej). Lightningi II miały być bowiem następcami myśliwców F-4E Phantom II, które planowano wycofać na początku przyszłej dekady. Wobec braku następców zadania F-4E przejmą na pewien czas właśnie zmodernizowane F-16C/D Block 30/40. Pierwszy zmodernizowany egzemplarz został przekazany THK w połowie maja 2023 roku.
W październiku 2021 roku tureckie media doniosły, że rząd wystąpił do amerykańskiej administracji z wnioskiem o wyrażenie zgody na sprzedaż 40 fabrycznie nowych F-16C/D Block 70 (F-16V Viper) oraz wyposażenia i usług w celu modernizacji do takiego samego standardu 79 posiadanych F-16C/D Block 50 i 50+. Amerykańska Defense Security Cooperation Agency (DSCA) poinformowała Kongres Stanów Zjednoczonych 26 stycznia 2024 roku, że Departament Stanu wyraził zgodę na sprzedaż do Turcji w ramach procedury FMS (Foreign Military Sale) 40 egz. F-16C/D Block 70 (32 egz. C i ośmiu D) oraz zestawów modernizacyjnych dla 79 egz. F-16C/D Block 50/50+, wraz z pakietami wyposażenia, uzbrojenia i części zamiennych oraz usługami szkolenia personelu i wsparcia logistycznego, o łącznej maksymalnej wartości 23 mld USD.
Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 1/2025