Modernizacja lotnictwa wojskowego Norwegii
Leszek A. Wieliczko
W minionych dwóch dekadach Norwegia dokonała znaczącej modernizacji swoich Sił Powietrznych. Kupiono wielozadaniowe samoloty bojowe F-35A Lightning II, średnie transportowe C-130J-30 Super Hercules i patrolowe morskie P-8A Poseidon oraz śmigłowce poszukiwawczo-ratownicze AW101. Nie wszystko przebiegło jednak zgodnie z planem – śmigłowce morskie NH90 NFH nie spełniły oczekiwań i w czerwcu 2022 roku zostały wycofane z eksploatacji. W celu zastąpienia części z nich kupiono śmigłowce MH-60R Seahawk. Planowany jest zakup kolejnych śmigłowców morskich oraz nowych transportowych na potrzeby Wojsk Lądowych i Sił Specjalnych.
Siły Powietrzne (Luftforsvaret; w języku angielskim znane jako Royal Norwegian Air Force, RNoAF) są jednym z kilku rodzajów norweskich sił zbrojnych, określanych oficjalnie jako Siły Obrony (Forsvaret; Norwegian Armed Forces). Do ich zadań należą: obrona przestrzeni powietrznej kraju, wsparcie sił lądowych, morskich, specjalnych i policyjnych (np. podczas operacji antyterrorystycznych), zwalczanie okrętów podwodnych (ZOP) i nawodnych, dozorowanie wód terytorialnych, obserwacja i rozpoznanie, walka elektroniczna, przewóz ludzi i ładunków, poszukiwanie i ratownictwo (Search and Rescue, SAR) nad lądem i morzem, ewakuacja medyczna (Medical Evacuation, MEDEVAC) oraz wsparcie innych agencji rządowych w sytuacjach kryzysowych (np. podczas katastrof lub klęsk żywiołowych).
Samoloty
Następcami myśliwców F-16AM/BM Fighting Falcon (wycofanych we wrześniu 2024 roku) zostały wielozadaniowe samoloty bojowe 5. generacji Lockheed Martin F-35A Lightning II. Norwegia uczestniczy w programie JSF (Joint Strike Fighter) od 2002 roku. Program pozyskania nowych myśliwców (Kampflyprogrammet) ruszył w 2005 roku. Wśród rozważanych samolotów były Boeing F/A-18E/F Super Hornet, Dassault Rafale, Eurofighter Typhoon, Saab JAS 39E/F Gripen i Lockheed Martin F-35A Lightning II. W 2007 roku norweskie Ministerstwo Obrony wytypowało do dalszych analiz Typhoona, Gripena i F-35A. Czwarta opcja – dalsza modernizacja posiadanych F-16AM/BM – została odrzucona jesienią tego samego roku. W styczniu 2008 roku wysłano zapytania do trzech wybranych firm, z terminem nadsyłania ofert do 28 kwietnia. Ponieważ Eurofighter nie odpowiedział na zapytanie, więc na placu boju pozostały Gripen i F-35A. Ostatecznie w listopadzie 2008 roku norweski rząd wybrał amerykańskiego Lightninga II.
Początkowo Norwegowie planowali zakup 48 myśliwców, ale po wyborze F-35A zwiększyli ich liczbę do 56, z planowanym terminem dostaw w latach 2016–2020. Norweska minister obrony poinformowała parlament 29 września 2010 roku, że program zakupu F-35A opóźni się o dwa lata i zostanie skorygowany. Ostatecznie w 2012 roku, po uchwaleniu przez rząd nowego długoterminowego planu obrony, postanowiono kupić 52 egz. F-35A, z czego 48 miało stacjonować w Norwegii, a cztery posłużą do szkolenia norweskich pilotów oraz prób rozwojowych i operacyjnych prowadzonych w Stanach Zjednoczonych. Przyjęty harmonogram zakładał dostawę dwóch samolotów w 2015 roku, dwóch w 2016 oraz rokrocznie po sześć w latach 2017–2024.
Ministerstwo Obrony przydzieliło 15 czerwca 2012 roku fundusze na zakup pierwszej pary F-35A. Kontrakt podpisano 27 września 2013 roku. Następnie 21 listopada 2014 roku zawarto umowę na dostawę drugiej pary. Roll-out pierwszego norweskiego F-35A odbył się 22 września 2015 roku. Drugi egzemplarz (AM-02/5088) został oblatany jako pierwszy 6 października tego samego roku. Pierwszy zbudowany egzemplarz (AM-01/5087) oblatano następnego dnia. Oba samoloty przyleciały 10 listopada do Luke AFB w stanie Arizona. W następnych latach trafiło tam jeszcze pięć F-35A. Szkolenie norweskich pilotów rozpoczęło się na początku 2016 roku.
W międzyczasie, 26 kwietnia 2013 roku, minister obrony wystąpiła do parlamentu z wnioskiem o wyrażenie zgody na zakup pierwszej z ośmiu partii liczących po sześć maszyn. Trzy pierwsze F-35A (AM-08/5148, AM-09/5149 i AM-10/5150) przyleciały do Ørland w Norwegii 3 listopada 2017 roku i tydzień później zostały oficjalnie przyjęte do służby. Ministerstwo Obrony ogłosiło 6 listopada 2019 roku osiągnięcie przez pierwszą eskadrę F-35A wstępnej gotowości operacyjnej (Initial Operational Capability, IOC). Tym samym Norwegia została trzecim europejskim państwem (po Wielkiej Brytanii i Włoszech), które ogłosiło IOC swoich F-35. Lightningi II zaczęły pełnić dyżury bojowe 6 stycznia 2022 roku (co oznaczało w praktyce zakończenie eksploatacji myśliwców F-16AM/BM). Koncern Lockheed Martin poinformował 1 kwietnia 2025 roku o dostarczeniu do Norwegii wszystkich zamówionych F-35A.
Co ciekawe, już na samym początku udziału w programie JSF Norwegowie określili trzy specyficzne wymagania dla swoich Lightningów II – integrację kierowanych pocisków rakietowych powietrze–woda/ziemia dalekiego zasięgu (klasy stand-off) JSM (Joint Strike Missile) firmy Kongsberg Defence and Aerospace; zastosowanie amunicji PGU-48 APEX firmy NAMMO do działka GAU-22/A, przystosowanej do zwalczania zarówno celów powietrznych („miękkich”), jak i naziemnych („twardych”) oraz wyposażenie samolotów w spadochron hamujący, skracający dobieg po lądowaniu na krótkich i/lub oblodzonych pasach startowych.
Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 9/2025