Modernizacja lotnictwa wojskowego Czech
Leszek A. Wieliczko
Utworzona w 1993 roku Republika Czeska odziedziczyła po Czechosłowacji samoloty i śmigłowce czechosłowackiej i radzieckiej produkcji. Wkrótce rozpoczęto proces ich stopniowej wymiany na sprzęt produkcji zachodniej. Pozyskano także nowoczesne samoloty krajowej produkcji. Spośród statków powietrznych radzieckiej i rosyjskiej produkcji do dziś w aktywnej służbie pozostały już tylko śmigłowce Mi-17 i Mi-171Sz, które wszakże gruntownie zmodernizowano. Największym realizowanym obecnie programem modernizacyjnym jest zakup wielozadaniowych samolotów bojowych 5. generacji Lockheed Martin F-35A Lightning II.
Siły Powietrzne Armii Republiki Czeskiej (cz. Vzdušné síly Armády České republiky, VzS AČR; ang. Czech Air Force, CzAF) są jedynym użytkownikiem wojskowych załogowych statków powietrznych (systemy bezzałogowe pozostają w gestii Wojsk Lądowych). Ich misją jest ochrona suwerenności i integralności przestrzeni powietrznej kraju. W czasie pokoju do zadań Sił Powietrznych należy wsparcie krajowego zintegrowanego systemu ratownictwa w zakresie likwidacji skutków katastrof i klęsk żywiołowych (w tym także gaszenie pożarów lasów), poszukiwanie i ratownictwo, przewóz chorych i rannych wymagających pilnej opieki medycznej oraz organów do przeszczepów, fotografowanie i skanowanie obszaru kraju, współpraca z żandarmerią i policją w zakresie przeciwdziałania terroryzmowi i przestępczości zorganizowanej oraz przewóz najważniejszych osób w państwie (prezydenta, premiera, członków rządu, parlamentarzystów) i siłach zbrojnych. W przypadku konfliktu zbrojnego Siły Powietrzne mają za zadanie wywalczyć i utrzymać przewagę powietrzną nad terytorium kraju, wspierać Wojska Lądowe na polu walki, prowadzić rozpoznanie, przewozić żołnierzy, sprzęt i ładunki oraz wspierać operacje Sił Specjalnych.
Po utworzeniu Czech i Słowacji 1 stycznia 1993 roku oba kraje podzieliły między siebie uzbrojenie i sprzęt wojskowy byłej armii czechosłowackiej. Wyposażenie Czeskich Sił Powietrznych stanowiły samoloty radzieckiej i czechosłowackiej produkcji – myśliwskie MiG-21, MiG-23 i MiG-29, bombowe i szturmowe Su-22 i Su-25, szkolno-treningowe Aero L-29 Delfin i L-39 Albatros, pasażerskie i transportowe Tu-154, Tu-134, An-12, An-26, An-30 i L-410 Turbolet oraz śmigłowce szturmowe Mi-24, wielozadaniowe Mi-2 i transportowe Mi-8/17. W ciągu dekady wycofano ze służby większość radzieckich samolotów bojowych. W ich miejsce w kolejnej dekadzie pozyskano szwedzkie myśliwce JAS 39C/D Gripen oraz lekkie samoloty bojowe własnej konstrukcji Aero L-159A ALCA i szkolno-treningowe L-159T1. Radzieckie samoloty pasażerskie i transportowe także zastąpiono maszynami zachodniej produkcji. Pozostawiono natomiast radzieckie śmigłowce, a nawet otrzymano z Rosji kolejną partię Mi-24W i Mi-171Sz. W ostatnich latach wycofano śmigłowce Mi-24W i samoloty dyspozycyjne Jak-40, kupiono wielozadaniowe samoloty bojowe Lockheed Martin F-35A Lightning II, szkolno-treningowe Aero L-39 Skyfox i L-159T2, transportowe C295MW i C-390 oraz śmigłowce szturmowe Bell AH-1Z, transportowe UH-1Y i szkolne Enstrom 480B-G, a także zmodernizowano Gripeny, L-159A, L-159T1, Mi-17 i Mi-171Sz.
Samoloty
Podstawowymi samolotami bojowymi Czeskich Sil Powietrznych są szwedzkie myśliwce Saab JAS 39C/D Gripen. Na początku XXI wieku Czesi zamierzali pozyskać 24 wielozadaniowe samoloty bojowe, przy czym ze względu na ograniczone środki finansowe w grę wchodziła ich dzierżawa, a nie zakup. Z tego powodu lista potencjalnych oferentów była bardzo krótka. Ostatecznie w czerwcu 2004 roku zawarto umowę ze Szwecją dotyczącą wydzierżawienia na 10 lat tylko 14 Gripenów (12 jednomiejscowych JAS 39C i dwóch dwumiejscowych JAS 39D). Samoloty rozpoczęły służbę w czeskim lotnictwie w kwietniu 2005 roku, zastępując stare MiG-21MF/MFN/UM. W ten sposób Czechy zostały pierwszym zagranicznym użytkownikiem Gripenów.
W marcu 2014 roku rząd Czech podjął decyzję o przedłużeniu okresu dzierżawy Gripenów o 12 lat (do 2027 roku), z opcją wydłużenia o dwa kolejne lata. Równocześnie postanowiono dokonać ich modernizacji w celu zwiększenia możliwości bojowych. Prace przeprowadził producent samolotów – firma Saab. Szwedzka Administracja Materiałów Obronnych (Försvarets materielverk, FMV) poinformowała 9 marca 2022 roku o zakończeniu programu modernizacji czeskich Gripenów. Objął on upgrade oprogramowania komputera awioniki do wersji MS20 (co umożliwia wykorzystanie podwieszanych zasobników obserwacyjno-celowniczych Rafael Litening III i bomb kierowanych laserem) oraz instalację systemu wymiany danych taktycznych (Multifunctional Information Distribution System, MIDS) w standardzie Link 16, radiostacji łączności kodowanej CM/CP 107E i nowego transpondera systemu identyfikacji swój-obcy (IFF) obsługującego tryby Mode 5 i Mode S.
Ambasador Szwecji w Czechach Frederik Jörgensen oświadczył 30 czerwca 2022 roku, że po upływie okresu dzierżawy Czechy mogą nieodpłatnie przejąć Gripeny na własność. Według czeskiego Ministerstwa Obrony była to wszakże jedynie deklaracja medialna i ewentualna darowizna byłaby zapewne uzależniona od zakupu przez Czechy nowych myśliwców JAS 39E/F. W związku z tym – wobec faktu, że zakupione niedawno F-35A zostaną dostarczone dopiero w pierwszej połowie przyszłej dekady (zob. dalej) – Czesi rozpoczęli na początku 2023 roku rozmowy z firmą Saab w sprawie przedłużenia okresu dzierżawy Gripenów do 2035 roku.
Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 5/2025