MiG-21R w polskim lotnictwie. Cz. I

Adam Gołąbek
Andrzej Wrona

Opracowanie odmiany samolotu MiG-21 przystosowanej do prowadzenia rozpoznania fotograficznego i radioelektronicznego, a później telewizyjnego, umożliwiło wykorzystanie legendarnej konstrukcji w nowym spektrum zadań. W połowie lat 60. ubiegłego stulecia miały one szczególne znaczenie dla działań taktycznych i operacyjnych zarówno lotnictwa uderzeniowego, jak i wojsk lądowych. W polskim lotnictwie MiG-21R był pierwszym samolotem naddźwiękowym wyspecjalizowanym w wykonywaniu zadań rozpoznania fotograficznego i zwiadu elektronicznego. Odegrał znaczącą rolę w realizacji taktycznego rozpoznania na rzecz poszczególnych rodzajów sił zbrojnych i wojsk.

MiG-21R – rozpoznawczy „ołówek”

Prototyp samolotu, oznaczony jako Je-7R, został zbudowany w 1964 roku w Zakładzie Nr 21 poprzez przebudowę seryjnego MiG-a-21PFS. W taki sam sposób zbudowano także dwie kolejne maszyny w celu przeprowadzenia prób. Pierwszy egzemplarz seryjny w docelowej konfiguracji zbudowano na początku 1966 roku. W latach 1966–1971 w zakładach w Gorkim zbudowano łącznie 448 egz. MiG-ów-21R, które trafiły do większości użytkowników innych wersji tego samolotu.

W nowej wersji samolot przeszedł gruntowne zmiany zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne. Likwidacji uległ zbiornik paliwa nr 1, w którego miejsce zabudowano bloki dwukanałowego autopilota AP-155. W zamian przed statecznikiem pionowym umieszczono nowy zbiornik paliwa nr 7 o pojemności 340 l, który wyraźnie zmienił kształt dotychczas opadającego w tym miejscu grzbietu kadłuba. Zapas paliwa w zbiornikach wewnętrznych nieznacznie wzrósł do 2800 l. Ponieważ pod kadłubem samolot przenosił zasobniki rozpoznawcze, więc pod skrzydłami zamontowano dwa dodatkowe pylony, na zewnątrz od dotychczasowych, które służyły do przenoszenie odrzucanych zbiorników paliwa o pojemności 490 l. Jednocześnie zachowano możliwość podwieszania trzeciego takiego zbiornika pod kadłubem, który mógł być używany w misjach innych niż rozpoznawcze. Na wewnętrznych pylonach pod skrzydłami samolot mógł przenosić dotychczasowe uzbrojenie powietrze-powietrze i powietrze-ziemia.

MiG-21R był napędzany znanym z poprzednich wersji silnikiem R-11F2S-300 o ciągu 39,00/61,75 kN oraz wyposażony we wprowadzoną w wersji MiG-21PFM stację radiolokacyjną RP-21M. Wyposażono go w stację ostrzegawczą SPO-3 z antenami umieszczonymi na końcach skrzydeł, która informowała o opromieniowaniu przez obcą stację radiolokacyjną z dowolnego kierunku. Dostał nową osłonę kabiny, składającą się z nieruchomego wiatrochronu i otwieranej w prawo owiewki. Zastosowano wdrożony w wersji MiG-21PFS nowy fotel wyrzucany KM-1.

Głównym „orężem” samolotu były specjalnie opracowane dla tej wersji trzy rodzaje zasobników rozpoznawczych podwieszanych pod kadłubem. Były one przeznaczone do prowadzenia rozpoznania fotograficznego (zasobnik typu D), radioelektronicznego (zasobnik typu R) oraz telewizyjnego (zasobnik typu T). Strona radziecka nie wyraziła zgody na sprzedaż tych ostatnich, więc polskie lotnictwo nie otrzymało wyposażenia tego typu.

Rozpoznawcze MiG-i trafiają do Polski

W połowie lat 60. większość samolotów realizujących zadania rozpoznawcze w lotnictwie polskim stanowiły maszyny poddźwiękowe, które zostały prowizorycznie doposażone i przystosowane do prowadzenia rozpoznania fotograficznego i/lub radioelektronicznego. Były to typowo myśliwskie MiG-i-15/17 i Limy-1/2, szkolno-bojowe SBLimy-1/2 oraz myśliwsko-szturmowe Limy-5. W ograniczonym zakresie rozpoznanie fotograficzne mogły wykonywać samoloty Su-7BM/BKŁ, ale ze względu na specyficzne parametry lotne zadania tego typu realizowały jednak rzadko. Także maszyny typowo bombowe Ił-28R/E zostały doposażone w specjalistyczną aparaturę. Wszystkie te samoloty nie miały jednak charakteru typowo rozpoznawczego. Ich dodatkowe wyposażenie w postaci aparatów fotograficznych, które w większości były zabudowane w kadłubie, umożliwiało im bowiem wykonywanie tylko ograniczonego spektrum zadań rozpoznawczych. Wyjątkiem były Iljuszyny, które oprócz zabudowanych w kadłubie aparatów fotograficznych w wersji Ił-28R, w odmianie Ił-28E miały na wyposażeniu zasobniki do rozpoznania radioelektronicznego i walki radioelektronicznej. Były to jednak samoloty poddźwiękowe.

Do czasu wprowadzenia MiG-ów-21R taktyczne rozpoznanie fotograficzne wykonywano zatem doraźnie, a zadania zwiadu radioelektronicznego praktycznie nie były wykonywane ze względu na brak odpowiednio przystosowanych i wyposażonych samolotów. Chociaż istniały już specjalistyczne konstrukcje służące do rozpoznania fotograficznego oraz zwiadu elektronicznego (np. Jak-28R), Polska nie była na tyle wiarygodnym sojusznikiem ZSSR, aby je pozyskać. Co więcej, eksploatacja tego specjalistycznego samolotu była bardzo droga ze względu na dwa bardzo usterkowe silniki oraz skomplikowaną obsługę, w tym także zespołu urządzeń rozpoznawczych.

Sytuacja zmieniła się z chwilą uruchomienia produkcji seryjnej MiG-ów-21R. Polska zgłosiła zapotrzebowanie na tę wersję samolotu pod koniec 1966 roku. Na jednostkę, którą miano wyposażyć w nową technikę, wybrano 21. Pułk Lotnictwa Rozpoznania Taktycznego (PLRT) z Sochaczewa. Ze względu na ograniczoną wielkość produkcji ZSRR nie był w stanie natychmiast dostarczyć Polsce zaplanowanych wstępnie 12 maszyn tego typu. Zwłaszcza, że w kolejnym roku radzieckie jednostki operacyjne zgłaszały problemy z wykonywaniem na nowych maszynach zadań rozpoznawczych, wynikające z problemów technicznych nowej wersji samolotu oraz licznych usterek samych zasobników rozpoznawczych. Pomimo nacisków ze strony władz zwlekano więc z zakupem nowych samolotów do czasu dopracowania wszystkich wadliwych elementów.

Konieczność pozyskania nowej platformy rozpoznawczej, wynikająca z ciągłej modyfikacji zadań, jak i sama zmiana doktryny na ewentualny czas „W” wymusiły reorganizację lotnictwa podległego Dowództwu Lotnictwa Operacyjnego (DLO). Zmiany rozpoczęły się od samej góry – w miejsce dotychczasowego DLO sformowano Dowództwo Wojsk Lotniczych (DWL), które przejęło wszystkie zadania po poprzedniku, w tym odpowiedzialność za wykonywanie zadań rozpoznawczych na rzecz pozostałych rodzajów sił zbrojnych i wojsk.

Reorganizacja dotknęła także poszczególne jednostki podległe wcześniej DLO. Tym samym na podstawie rozkazu Dowódcy WL Nr 015/Org z 6 kwietnia 1968 roku dokonano zmiany etatu bazujących w Sochaczewie 21. PLRT i 32. PRA (32. Pułku Rozpoznania Artyleryjskiego) odpowiednio na 21. i 32. Pułk Lotnictwa Rozpoznania Taktycznego i Artyleryjskiego (PLRTiA) w dotychczasowym miejscu bazowania. Zaraz po tej reorganizacji wytypowano pierwszą grupę inżynierów i techników lotniczych z 21. PLRTiA w celu przeszkolenia na samoloty MiG-21R. Dołączyło do nich czterech pilotów z 40. i 41. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego (PLM), którzy mieli duże doświadczenie w wykonywaniu lotów MiG-ami-21 wcześniejszych wersji.

Dwa pierwsze polskie MiG-i-21R o numerach seryjnych 94R01422 i 94R01423 oraz taktycznych 1422 i 1423 zostały wyprodukowane 25 i 26 lipca 1968 roku. Do Polski przyprowadzili je piloci radzieccy, następnie oblatali w kraju i oficjalnie przekazali stronie polskiej 28 września 1968 roku na lotnisku 41. PLM w Malborku. Ten pułk został ich pierwszym użytkownikiem.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 4/2024