Messerschmitt Bf 109E w służbie Królestwa Jugosławii – cz. II. Pierwszy dzień wojny: pogrom na lotniskach i bitwa powietrzna nad Belgradem

Boris Ciglić

6 kwietnia 1941 r. Luftwaffe przeprowadziła zmasowane naloty na Belgrad. Do obrony stolicy wystartowały głównie jugosłowiańskie Bf 109E-3a, które miały zmierzyć się z samolotami zbudowanymi w tym samym kraju.

Głównym założeniem jugosłowiańskiego planu wojennego R-41 była frontalna obrona całego kraju. Uwzględniając granicę o długości ponad 3000 km, z Grecją jako jedynym nie wrogim sąsiadem, należy stwierdzić, że nie było wówczas na świecie sił zbrojnych, które mogłaby wypełnić takie zadanie w walce przeciwko Wehrmachtowi. Przyczyną takiego irracjonalnego stanu rzeczy były zarówno polityka, jak i tradycja. Z jednej strony chorwaccy i słoweńscy przedstawiciele polityczni prowadzili długą walkę, by ich rodacy nie byli kierowani w odległe części Królestwa. Z drugiej strony przywódcy armii składali się z ludzi, którzy umocnili swoją władzę bardziej dzięki zręczności w intrygach dworskich i rozgrywkach sztabowych, niż wiedzą i zrozumieniem współczesnej wojny.

Jeśli chodzi o VVKJ, jego najlepszą część skupiono w Operativno vazduhoplovstvo (OV; operacyjne siły powietrzne). Messerschmitty skoncentrowano w 1. vazduhoplovna brigada (1. VB). W jej skład w przededniu wojny wchodziły dwa pułki myśliwskie (lovački puk). 2. LP podporządkowane były 31. lovačka grupa na Bf 109E-3a (101. i 141. lovačka eskadra) w Sušičko Polje oraz 52. lovačka grupa na Hurricane’ach (163. i 164. E) w Kraljevo. Z kolei 6. LP podporządkowane były 32. lovačka grupa na Bf 109E-3a (103., 104. i 142. E) na lotnisku pomocniczym w Krušedolu oraz 51. lovačka grupa (102. E na Bf 109E-3a oraz 161. i 162. E na IK-3) na lotnisku w Zemun.

Poza 1. VB w skład OV wchodziły trzy brygady lotnicze, z których każda miała własną eskadrę łącznikową. Ochrona przestrzeni powietrznej nad centralną i północną Chorwacją, Słowenią i Bośnią oraz uderzenia na terenie Austrii i Węgier były zadaniem 2. vazduhoplovna brigada, której podporządkowano: 4. LP (14 Hurricane’ów i 7 Ikarusów IK-2) oraz 8. bombarderski puk (23 Blenheimy). 3. vazduhoplovna brigada, w skład której wchodziły 3. bombarderski puk (59 Do 17Ka) i 5. lovački puk  (25 Fury i BH.33E), była odpowiedzialna za obronę wschodniej Serbii i Macedonii oraz ofensywne działania przeciwko Bułgarii. Z baz w środkowej Serbii i wschodniej Bośni działała 4. vazduhoplovna brigada, w skład którego wchodziły dwa pułki bombowe – 1. BP (23 Blenheimy) oraz  7. BP (26 SM-79I) mające w zasięgu obszary Albanii, Bułgarii, Rumunii i Węgier. Bezpośrednio dowództwu sił powietrznych podporządkowana była 11. samostalna izviđačka grupa za daljno izviđanje (SIG; samodzielna grupa rozpoznawcza dalekiego zasięgu) w Veliki Radinci, na stanie której znajdowało się 9 Blenheimów i 2 Hawker Jugoslav Hind Mk.I, 81. samostalna bombarderska grupa (SBG; samodzielna grupa bombowa), na stanie której znajdowało się 14 SM-79I stacjonujących w Ortiješ, oraz 3. pilotska škola (3. PŠ; szkoła pilotażu).

Wsparcie lotnicze bliskiego zasięgu, loty kurierskie i rozpoznawcze dla sił lądowych podzielonych na siedem armii zapewnić miały Armijsko vazduhoplovstvo (Lotnictwo wojsk lądowych), które posiadało 80 przestarzałych samolotów rozdzielonych między siedem vazduhoplovna izviđačka grupa (VIG; lotnicza grupa rozpoznawcza), każda wyposażona w 4–15 Breguetów XIX, Potezów 25 i Fi 156C, oraz jedną samodzielną eskadrę podległą pod Primorska armijska oblast (PAO; centralny okrąg wojskowy).

Trzecim segmentem VVKJ było Pomoćno vazduhoplovstvo (pomocnicze siły powietrzne) z około 430 samolotami, głównie szkolnymi i przestarzałymi dwupłatowcami, których jedynym godnym uwagi w czasie wojny elementem była para Do 17Ka i Blenheim w składzie Vazduhoplovna škola bombardovanja (lotnicza szkoła załóg bombowców) w Jasenicy oraz Blenheim B-4 (jugosłowiańska kopia odmiany Mk.IV) na stanie Vazduhoplovna izviđačka škola (lotnicza szkoła obserwatorów) w Butmir.

Na stanie VVKJ znajdowało się nie mniej niż sześć typów jednosilnikowych typów myśliwców. Z powodu licznych wypadków liczba Bf 109E-3a zmniejszyła się do zaledwie 54 maszyn w gotowości operacyjnej: 11 w Zemun (w tym dwa samoloty ze sztabu 1. VB), 22 w Krušedol, 19 w Sušičko Polje i dwa w Kosor. Wypadkowość czasu pokoju w jednostkach Hurricane’ów była znacznie niższa, więc w gotowości było ich 38 oraz pojedynczy LVT-1. Trzecim nowoczesnym jednoosobowym myśliwcem był Rogožarski IK-3, ale w linii znajdowało się tylko sześć egzemplarzy. Dostępnych było również osiem myśliwców Ikarus IK-2 z połowy lat 30., przestarzałych już w porównaniu do szybkich dolnopłatowych jednopłatowców, z maksymalną prędkością 435 km/h, ale dzięki swojej zwrotności mogących nadal nawiązać walkę z nowocześniejszymi samolotami. 25 jugosłowiańskich Hawkerów Fury Mk.II i cztery dwupłatowce Avia BH.33E były już beznadziejnie przestarzałe, posiadając niewielką wartość bojową.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 3/2018