Marynarka wojenna Turcji

Tomasz Kwasek

Marynarka Wojenna Turcji (Türk Deniz Kuvvetleri) z uwagi na położenie tego państwa i rozbudowywane stale zdolności odgrywa dość istotną rolę w zabezpieczeniu tzw. południowej flanki NATO na Morzu Śródziemnym. Flota ma też służyć do egzekwowania praw i interesów kraju na morzach świata. Misją Türk Deniz Kuvvetleri jest wzmacnianie obronności państwa oraz ochrona prawa i interesów państwa tureckiego na morzach. Określone w związku z tym zadania obejmują obronę terytorium kraju – w tym obszarów morskich znajdujących się pod jurysdykcją turecką – przed zagrożeniami płynącymi z morza, oraz ochronę jego interesów morskich.

Planowany na 2024 r. budżet obronny Turcji ma zapisaną kwotę odpowiadającą prawie 17,6 mld USD i odnotował znaczny wzrost w stosunku do lat poprzednich, jednak realnie większa wartość preliminowanych środków była w praktyce niwelowana przez znaczną inflację w kraju. Obecnie Türk Deniz Kuvvetleri znajduje się w trakcie największego po II wojnie światowej programu modernizacji, w tym wymiany generacyjnej w podstawowych klasach okrętów, warto jednak pamiętać, że w przypadku marynarki wojennej na efekty wzmożonych programów modernizacyjnych czeka się najdłużej, szczególnie jeśli chodzi o nowe okręty. Ambitny program rozwoju floty ma doprowadzić w ciągu następnej dekady do posiadania przez Turcję jednostek bojowych i wsparcia wyłącznie krajowej produkcji, a co ważne – z własnymi systemami uzbrojenia i wyposażenia.

Struktura

W połowie 2024 r. w Türk Deniz Kuvvetleri służyło ponad 45 tys. żołnierzy (rezerwa ok. 70 tys.), co stanowiło ok. 12 proc. liczebności całych sił zbrojnych tego kraju. Na czele floty stoi Dowódca Sił Morskich (Deniz Kuvvetleri Komutanı) w randze admirała floty (obecnie funkcję tę pełni adm. Ercüment Tatlıoğlu). Swoją funkcję realizuje przy wsparciu Dowództwa Marynarki Wojennej (Donanma Komutanlığı), które ma swoją siedzibę w bazie Gölcük na południowy wschód od Stambułu. Głównymi zadaniami Donanma Komutanlığı są zapewnienie gotowości operacyjnej marynarki wojennej (utrzymanie sił okrętowych, lotnictwa morskiego i sił brzegowych w gotowości bojowej) i kierowanie operacjami floty, w tym zapewnienie efektywnego wykorzystania tych sił.

Obecnie w strukturze pokojowej dowódcy sił morskich podlegają: Dowództwo Floty (Donanma Komutanlığı), które w składzie ma trzy grupy zadaniowe sił nawodnych, Dowództwo Sił Podwodnych, Dowództwo Sił Minowych, Dowództwo Lotnictwa Morskiego, Dowództwo Wsparcia Logistycznego, Dowództwo Centrum Kontroli Materiałowej, Dowództwo Centrum Zaopatrzenia, Komenda Bazy Głównej Gölcük i bazy. Dowódcy Türk Deniz Kuvvetleri podlegają również dwa dowództwa terytorialne szczebla operacyjnego, czyli Dowództwo Obszaru Północnego (Kuzey Deniz Saha Komutanlığı) i Dowództwo Obszaru Południowego (Güney Deniz Saha Komutanlığı) oraz Dowództwo Edukacji i Szkolenia Marynarki Wojennej (Deniz Eğitim ve Öğretim Komutanlığı).

Pierwsze z terytorialnych dowództw operacyjnych, Dowództwo Obszaru Północnego, mieści się w Çubuklu (Stambuł), a główne bazy operacyjne znajdują się w Erdek, Çanakkale, Gölcük, Bartın, Trabzon, Samsun i Eregli. Kuzey Deniz Saha Komutanlığı odpowiada za kontrolę obszaru cieśnin Bosfor i Dardanele, Morza Marmara oraz południowej części Morza Czarnego; w skład dowództwa wchodzą również jednostki obrony podwodnej i ratownictwa morskiego oraz warsztaty stoczniowe. Siedzibę Dowództwa Obszaru Południowego zlokalizowano w Foça (Izmir), a główne bazy operacyjne znajdują się w Aksaz, Antalaya, İskenderun, Foça i Mersin. Güney Deniz Saha Komutanlığı odpowiada za kontrolę obszaru Morza Egejskiego i wschodniej części Morza Śródziemnego; w skład dowództwa wchodzą również jednostki obrony podwodnej i ratownictwa morskiego oraz warsztaty stoczniowe. Głównymi zadaniami obu dowództw są zapewnienie gotowości i wsparcie jednostek znajdujących się na obszarze odpowiedzialności. Dowództwu Obszaru Południowego podporządkowano również Dowództwo Grupy Amfibijnej z zespołem okrętów i siłami piechoty morskiej. Z kolei zadaniami Dowództwa Edukacji i Szkolenia są prowadzenie działalności szkoleniowo-edukacyjnej zgodnie z potrzebami Sił Morskich, a także wypracowywanie najbardziej efektywnego wykorzystanie uzbrojenia, systemów i urządzeń, które znajdują się na wyposażeniu marynarki wojennej lub w przyszłości trafią na jej stan. W podporządkowaniu Dowództwa Edukacji i Szkolenia znajdują się Akademia Marynarki Wojennej oraz dwa centra szkoleniowe: Karamürselbey i Derince.

W końcu 2024 r. Türk Deniz Kuvvetleri dysponowała zasadniczymi siłami okrętowymi: 13 okrętami podwodnymi, 17 fregatami, 4 korwetami, 15 małymi okrętami rakietowymi, 11 jednostkami przeciwminowymi, okrętem desantowym-dokiem, 5 dużymi okrętami desantowymi, 25 średnimi i małymi okrętami desantowymi, 18 kutrami desantowymi, okrętem rozpoznania elektronicznego, 16 okrętami patrolowymi oraz 42 większymi jednostkami pomocniczymi (okręty zaopatrzeniowe, zbiornikowce paliwowe, transportowce, okręty szkolne, holowniki). Lotnictwo morskie jest wyposażone w 14 samolotów patrolowych i transportowych, 40 śmigłowców szturmowych, zwalczania okrętów podwodnych, poszukiwawczo-ratowniczych i transportowych oraz ponad 30 dużych bezzałogowych statków powietrznych.

Siły podwodne

Siły podwodne Turcji to 13 okrętów podwodnych czterech typów. Najstarsze są cztery jednostki typu Atılay (w sł. 1978–1989), czyli niemieckie U-Booty typu 209/1200 – Turcy zakontraktowali sześć okrętów tego typu, z których dwa zostały już wycofane w latach 2014–2016, a dwa kolejne służą jako jednostki szkolne. Trzy jednostki typu Atılay zostały zbudowane w niemieckiej stoczni w Kilonii, pozostałe trzy – jak i kolejne nowszych typów – w stoczni marynarki wojennej w Gölcük (Gölcük Donanma Tersanesi). W latach 2011–2013 poddano je doposażeniu – zainstalowano m.in. pasywne burtowe sonary FAS-3 oraz peryskopy Hensoldt (Zeiss) SERO 250-A/S. Cztery kolejne jednostki typu Preveze (w sł. 1994–1999) należą do większego typu 209T2/1400. Obecnie są modernizowane w ramach remontu po połowie cyklu życia – otrzymają m.in. nowe systemy peryskopowe Hensoldt (Zeiss) SERO 400. Następna czwórka typu Gür (w sł. 2003–2007)to zmodernizowany typ 209T2/1400. Jeszcze w 2008 r. w przypadku typu Gür planowano zamontowanie na okrętach napędu niezależnego od powietrza opartego na niemieckim rozwiązaniu z ogniwami paliwowymi, ale zrezygnowano z tego po decyzji o skupieniu się na zakupie jednostek nowej generacji.

W 2006 r. rozpoczęto bowiem program pozyskania kolejnych okrętów tej klasy, nazwany YTDP (Yeni Tip Denizaltı Projesi), czyli po prostu „projekt okrętu podwodnego nowego typu”. W kolejnym roku wysłano zapytanie do potencjalnych oferentów, a w lipcu 2008 r., po zakończeniu procesu oceny propozycji, rozpoczęto negocjacje z niemieckim konsorcjum stoczniowym Howaldtswerke-Deutsche Werft (część ThyssenKrupp Marine Systems) i firmy Marine Force International w sprawie budowy serii okrętów najnowszego wówczas eksportowego typu 214. Wybór docelowego oferenta nie był zaskoczeniem po udanej współpracy turecko-niemieckiej w zakresie budowy i eksploatacji w Türk Deniz Kuvvetleri jednostek typu 209. W lipcu następnego roku podpisano umowę na budowę do sześciu okrętów typu 214TN w tureckiej stoczni w Gölcük i przy udziale lokalnego przemysłu sektora zbrojeniowego w projekcie.

Budowa prototypowej jednostki Piri Reis w stoczni w Gölcük rozpoczęła się formalnie zgodnie z harmonogramem w październiku 2015 r., faktycznie zaś – dopiero rok później. Z uwagi na problemy techniczne, które trapiły projekt typu 214, oraz zmniejszenie finansowania programu ze strony tureckiej postępy początkowo nie były zbyt imponujące. Wodowanie kadłuba nastąpiło w grudniu 2019 r., a próby morskie rozpoczęto w grudniu 2022 r. i trwały prawie dwa lata. Ostatecznie okręt oddano do służby w sierpniu 2024 r., z kilkuletnim opóźnieniem. Drugi okręt podwodny, Hızır Reis,zaczęto budować w lutym 2019 r., zwodowano w maju 2023 r. i w tym samym dniu rozpoczął oficjalnie serię prób stoczniowych i morskich. Według obecnie podawanych informacji jednostka powinna wejść do kampanii w 2025 r. Trzeci okręt, czyli Murat Reis, jest budowany od grudnia 2019 r.; został zwodowany w czerwcu 2024 r. i planowane jest jego przejęcie w 2026 r. Czwarty z serii, Aydın Reis,jest budowany formalnie od 2019 r., piąty – Seydi Ali Reis – od 2020 r., a pierwsze cięcie blach szóstego i jak na razie ostatniego, nazwanego Selman Reis, nastąpiło w 2022 r. Biorąc pod uwagę fakt, że wdrażanie nowych technologii w tureckim przemyśle pozwoli w przyszłości na skrócenie czasu realizacji poszczególnych etapów prac, podniesienie bander na pozostałej trójce jest planowane w latach 2027–2029.

Równolegle w ramach konsorcjum ze stocznią w Gölcük rozpoczęto ambitny program MILDEN (Milli Denizaltı), czyli „narodowego okrętu podwodnego” – jednostki nowej generacji, opracowanej i zbudowanej wyłącznie siłami krajowego przemysłu. Za­inicjowanie projektowania planowano na 2022 r., a rozpoczęcie budowy – w ciągu trzech kolejnych lat, ale obecnie wiadomym jest, że nastąpi to później. Pierwsza jednostka projektu MILDEN miałaby wejść do służby przed 2035 r.

Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 1-2/2025