Lekkie sowieckie działa samobieżne z lat II wojny światowej. Samochodnaja Ustanowka SU-76M
Krzysztof Cieślak
Koncepcja zapewnienia bezpośredniego wsparcia artyleryjskiego nacierającej piechocie okazała się w praktyce bardzo skuteczna w realiach walk na froncie wschodnim. Sprawdziła się po obu stronach frontu. W armii niemieckiej starano się w maksymalnym stopniu wykorzystać podwozia istniejących czołgów lekkich własnych i zdobycznych. W armii sowieckiej potrzebne podwozia musiano konstruować poprzez daleko idącą adaptację dostępnych agregatów. Pierwsze próby nie był zbyt udane i zbudowane prototypy miały liczne wady. Ponieważ sytuacja na froncie nie dawała czasu na wypracowanie optymalnych rozwiązań do produkcji, trafiła konstrukcja z licznymi wadami znana jako SU-76. Ten pojazd budowano tylko do końca czerwca 1943 roku. Historia tego pojazdu została opisana w numerze 3/2025 TWH. Także średnie działo samobieżne SU-122 budowane na podwoziu T-34 miało tak wiele wad, że jego produkcję zakończono w sierpniu 1943 roku po zbudowaniu 638 egzemplarzy. Poważnie zmodyfikowana i dzięki temu wolna od większości wad wersja SU-76M była budowana masowo i stała się drugim po T-34 wozem bojowym Armii Czerwonej. Historia tego pojazdu jest tematem poniższego artykułu.
Próby modernizacji działa SU-76
Brak doświadczenia i presja wywoływana przez sytuację na froncie spowodowały, że działano metodą prób i błędów. Budowano kilka prototypów z różnymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi i wybierano najlepsze rozwiązania. Doświadczalne egzemplarze miały powstawać w biurach konstrukcyjnych zakładów GAZ i Zakładów nr 38. Opis tych konstrukcji znajduje się w pierwszej części historii SU-76. Pojazd GAZ-74 koncepcyjnie był dość ciekawy, bowiem dzięki zastosowaniu jednego silnika jego konstrukcja była i prostsza, i tańsza. Jednocześnie skrócenie przedziału silnikowego pozwalało na znaczne powiększenie przedziału bojowego. Ten program poległ z powodu braku odpowiedniego silnika. Zamierzano zbudować kolejny prototyp z amerykańskim silnikiem GMC pochodzącym z seryjnego samochodu ciężarowego, czyli nadającego się do pracy z różnymi obciążeniami. Jednak ta koncepcja kolidowała z programem standaryzacji produkcji czołgów lekkich z lekkimi działami samobieżnymi i przyjęta nie została.
Odpadła także koncepcja wykorzystania podwozia T-70 w pierwotnej postaci testowana na SU-16 (SU-38). Ten "oszczędnościowy" pojazd nie nadawał się do normalnej eksploatacji w warunkach bojowych ze względu na ciasnotę przedziału bojowego. Szanse na kontynuację miał jedynie program SU-15 wykorzystujący cały układ napędowy z czołgu T-70 z zachowaniem ogólnej konstrukcji kadłuba z SU-12. Ogólnie wzorcem dla nowej wersji noszącej oznaczenie SU-76M miał być drugi prototyp SU-15 ze zmianami wprowadzonymi po pierwszej turze testów i sprawdzonymi w drugiej. Decyzja o przyjęciu do uzbrojenia nowej wersji zapadła jeszcze w lipcu 1943 roku, czyli przed zakończeniem drugiej tury prób. Jednocześnie trwały przygotowania do uruchomienia produkcji masowej. Mimo tego, być może na wszelki wypadek, w biurze konstrukcyjnym Zakładów nr 38 kontynuowano program SU-16. Przeprowadzone w czerwcu 1943 roku poligonowe próby porównawcze obu prototypów wykazały zdecydowaną wyższość SU-15, działo SU-16 tego testu nie wytrzymało. Mimo tego zbudowano niewielką partię tych wozów.
Pojazd skierowany do produkcji od eksperymentalnego SU-15 różnił się jedynie zmianami w osłonie przedziału bojowego. Zakres redukcji tej części pancerza wymuszony koniecznością zmniejszenia masy wozu do 10,5 t uznano za zbyt drastyczne i niezapewniające wystarczającej osłony załodze. Produkcję seryjną SU-76M uruchomiono w sierpniu 1943 roku jednocześnie w zakładach GAZ oraz Zakładach nr 38 i nr 40. Działo produkowano w tak dużych ilościach, że stało się drugim po T-34 sowieckim wozem bojowym. W 1944 roku co czwarty sowiecki wóz bojowy nosił oznaczenie SU-76M.
Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia 4/2025