Kryzys sueski 1956 w powietrzu
Szymon Tetera
Kryzys sueski 1956 w powietrzu –
działania na Synaju
(cz. I)
W 1956 roku na Bliskim Wschodzie doszło do poważnego kryzysu, który zakończył się walką, w której udział wzięły nie tylko siły zbrojne lokalnych adwersarzy – Egiptu i Izraela, ale także dwóch europejskich potęg – Francji i Wielkiej Brytanii. Po raz pierwszy nad Bliskim Wschodem doszło też do masowego użycia bojowego samolotów o napędzie odrzutowym.
23 lipca 1952 roku w Egipcie miał miejsce zamach stanu, który obalił rządzącego krajem króla Faruka I. Do władzy doszli zwolennicy prowadzenia polityki niezależnej wobec mocarstw zachodnich, którym przewodził Gamal Abd-el Naser. W 1952 roku objął on urząd premiera Egiptu, doprowadzając w dwa lata póxniej do zawarcia porozumienia z Wielką Brytanią o wycofaniu wojsk tego kraju z Egiptu, co zrealizowano do połowy 1956 roku. 14 listopada 1954 roku Naser został prezydentem Egiptu. Będąc patriotą, któremu zależało na rozwoju swego zacofanego kraju, był orędownikiem planu modernizacji Egiptu, którego motorem miała być budowa na Nilu Tamy Asuańskiej. Dzięki niej miało być możliwe uzyskanie energii elektrycznej dla rozwijającego się przemysłu oraz pozyskanie poprzez nawodnienie ziemi dodatkowych terenów rolniczych. Budowa Tamy Asuańskiej była kosztownym przedsięwzięciem, które miało być sfinansowane z międzynarodowych kredytów. Jednocześnie jednak Naser miał ambicję uzyskania przewodnictwa w ruchu panarabskim. Aby wzmocnić pozycję swojego kraju na arenie międzynarodowej postanowił rozbudować egipską armię. Próby pozyskania nowoczesnego uzbrojenia i sprzętu w państwach zachodnich nie przyniosły jednak większego rezultatu, te bowiem obawiając się wybuchu wojny Egiptu z Izraelem konsekwentnie odmawiały obu tym państwom dostaw uzbrojenia. Ponieważ pomimo to Izrael zakupił z drugiej ręki większe ilości uzbrojenia, zwróciło to Nasera w kierunku państw Bloku Wschodniego, z którymi nawiązano stosunki gospodarcze, co umożliwiło zakup w nich tak pożądanego przez Egipcjan wojskowego wyposażenia. Działania na rzecz objęcia przez Egipt przywództwa w świecie arabskim nie uszły uwadze mocarstw zachodnich, które obawiały się redukcji własnych wpływów w tym rejonie. Dotkliwym ciosem dla polityki mocarstw zachodnich było także uznanie przez Egipt Chińskiej Republiki Ludowej, co miało miejsce 15 maja 1956 roku. W rezultacie pogorszenia stosunków, Egiptowi odmówiono udzielenia kredytów. Atutem w ręku Nasera był jednak leżący na terenie jego kraju, otwarty w 1869 roku Kanał Sueski, będący newralgicznym odcinkiem szlaku żeglugowego łączącego Europę z krajami Azji i Półwyspu Arabskiego. Kanał Sueski był własnością Powszechnego Towarzystwa Kanału, w którym 44% udziałów należało do Wielkiej Brytanii, a pozostała ich część do drobnych akcjonariuszy francuskich. Szukając środków finansowych na budowę Tamy Asuańskiej, 26 lipca 1956 roku Naser ogłosił nacjonalizację kanału, argumentując to śmiercią przy jego budowie 120 tys. Egipcjan, przez co to ich kraj miał mieć prawo wyłączności do zysków płynących z tego przedsięwzięcia.
Odrzutowy wyścig zbrojeń na Bliskim Wschodzie
Na początku lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku stosunki brytyjsko-egipskie układały się poprawnie, zwłaszcza że państwa zachodnie widziały w Egipcie obrońcę Kanału Sueskiego przed zakusami ZSRR. Dzięki temu Egipt jako pierwsze państwo regionu mógł nabyć samoloty bojowe o napędzie odrzutowym. Już pod koniec października 1949 roku dotarły pierwsze dwa (po jednym każdej wersji) z zamówionej partii obejmującej 12 samolotów myśliwskich Meteor F.4 (dostarczono wszystkie) i szkolno-treningowe 3 T.7 (dwóch nie dostarczono). Obok tego dostarczono dwa samoloty myśliwsko-bombowe Vampire FB.52 i pojedynczego FB.5. Następnie miało przybyć 12 Meteorów F.8, ale ostatecznie w lutym 1953 roku dostarczono jedynie cztery z nich, natomiast dostawa pozostałych została wstrzymana. Dopiero na początku 1955 roku EAF (Egyptian Air Force) otrzymały osiem kolejnych Meteorów F.8, latem tego samego roku także sześć myśliwców nocnych Meteor NF.13 i pięć szkolno-treningowych T.7. W tym samym roku EAF pozyskały z Włoch 58 zbudowanych tam na licencji samolotów Vampire FB.52A, które zostały wycofane z włoskiego lotnictwa i po remoncie generalnym w zakładach Aermacchi sprzedane do Egiptu za pośrednictwem Syrii. Jednocześnie 27 września 1955 roku Egipt zawarł porozumienie z Czechosłowacją, na mocy którego zakupiono w tym kraju 86 myśliwców MiG-15 bis (S-103) i szkolno-treningowych MiG-15UTI (CS-102), 39 odrzutowych samolotów bombowych Ił-28, 20 transportowych Ił-14, 25 szkolnych Jak-11 (C-11) oraz 200 czołgów średnich T-34-85. Niemal jednocześnie 1 października 1955 roku, na pokładzie statku Stalingrad do Egiptu dotarł pierwszy transport zamówionego uzbrojenia. Szybko zaczęli też przybywać pierwsi czechosłowaccy i radzieccy doradcy wojskowi, którzy mieli przeszkolić wojsko w życiu nowych wzorów uzbrojenia. Wkrótce zwiększono zamówienie na myśliwce do 120 MiG-15 bis, zamawiając także pierwsze myśliwce typu MiG-17F oraz czołgi ciężkie IS-3, działa samobieżne SU-100 i kołowe transportery opancerzone BTR-152. Do końca 1955 roku dostarczono 80 myśliwców MiG-15 bis i sześć MiG-15UTI. Do marca roku następnego 60 myśliwców MiG-15 znajdowało się już w służbie liniowej – w bazie El Quabrit stacjonował 1. Dywizjon z 12 samolotami i 20. Dywizjon z 13 takimi maszynami, w bazie Abu Sueir 30. Dywizjon, a na lotnisku Inkas znajdowało się kolejne 15 takich myśliwców. Tuż przed wybuchem kryzysu sueskiego, jesienią 1956 roku do Egiptu dostarczono pierwszych 12 myśliwców MiG-17F, na które do przezbrojenia jako pierwszy został wyznaczony 1. Dywizjon. Jesienią 1956 roku egipska armia liczyła 100 tys. żołnierzy i dysponowała 650 czołgami i działami samobieżnymi (w tym 150 T-34-85 i 100 SU-100).
Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 3/2012