Kłopoty z Maiją czyli jak Rosjanie radar kupowali
Zbigniew Lalak
19 września 1944 roku fińska delegacja rządowa pod przewodnictwem Carla Enckella podpisała w Moskwie tymczasowy układ rozejmowy. Zgodnie z nim cały majątek znajdujący się w Finlandii i będący własnością Rzeszy Niemieckiej przechodził na własność ZSRR. Dotyczyło to sprzętu i wyposażenia pozostawionego przez Wehrmacht (zapasy żywności, amunicja, sprzęt) oraz przedsiębiorstw niemieckich. Armia fińska zobowiązana była do wydania uzbrojenia przekazanego przez Niemców, o ile nie zostało ono kupione i tym samym stało się jej własnością. Nad realizacją umowy czuwała Międzysojusznicza Komisja Nadzorcza, w której było 29 radzieckich oficerów oraz dwóch Amerykanów i dwóch Brytyjczyków. Bardzo szybko okazało się, że interpretacja, co jest własnością Finów, zależy wyłącznie od dobrej chęci Rosjan. Przykładem tego jest historia z radarem obserwacji morskiej Maija.
W grudniu 1943 roku fińska marynarka wojenna dysponowała czterema radarami typu See Taktische Funkmessortungsgerät Calais 133, FuMO I. W służbie znajdowały się trzy radary, a czwarty miał zostać dostarczony w styczniu 1944 roku. Finowie kupili od Niemców kilkanaście stacji radiolokacyjnych (np. Würzburg Riese, Würzburg Dora FuSE 62 czy Freya FuMG 202/2) z myślą o zorganizowaniu sprawnie działającej obrony przeciwlotniczej. Radar See Taktische Funkmessortungsgerät Calais 133, który otrzymał nazwę Meriradiomittauslaite, w skrócie Maija, miał także współpracować z kontrolą obszaru powietrznego, choć jego głównym zadaniem było śledzenie ruchów Floty Bałtyckiej.
Pierwszy radar FuMO I został dostarczony 21 kwietnia 1943 roku. Radar zainstalowano na wyspie Suursaari, gdzie miało powstać centrum dowodzenia operacji powietrznych, które miało się składać z radaru oraz trzech radiostacji. Budowa nowych budynków w Alttarkallio i spory kompetencyjne spowodowały, że centrum rozpoczęło działać dopiero w 1944 roku. Stacja została włączona do niemieckiej sieci informacyjnej w ramach nadzoru powietrznego. Obsługę stanowili żołnierze niemieccy pod dowództwem por. Mullera. 26 maja zapadła decyzja, że stacja musi zostać przeniesiona na wybrzeże do Lounatkorkii. Przygotowania rozpoczęto 10 czerwca, a 14 czerwca stacja podjęła pracę w nowym miejscu. 3 września por. Muller otrzymał rozkaz przeniesienia stacji do Suurkylä, a stacji FuMG 65 Würzburg (nazwa fińska Riita) do Mäkienpäällä. Budynki oraz fundament stacji Riita zostały zniszczone. Obsługa została ewakuowana na wyspę Tytäsaari.
Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia 6/2025