Kawasaki Ki-102 (Randy)

Leszek A. Wieliczko

Kawasaki Ki-102 był jednym z ostatnich typów samolotów wprowadzonych do uzbrojenia Lotnictwa Japońskiej Armii Cesarskiej przed zakończeniem drugiej wojny światowej. Jego geneza sięga 1942 r., kiedy rozpoczęto projektowanie następcy Ki-45 kai Toryū – dwusilnikowego myśliwca Ki-96. Półtora roku później na bazie Ki-96 powstał szturmowiec Ki-102 otsu, a potem myśliwiec wysokościowy Ki-102 kō. Pod koniec wojny opracowano również wersję myśliwską nocną Ki-102 hei.

W lutym 1942 r. Rikugun Kōkū Honbu (Główne Biuro Lotnictwa Armii) oficjalnie przyjęło do uzbrojenia Lotnictwa Japońskiej Armii Cesarskiej (Dai Nippon Teikoku Rikugun Kōkūtai) dwusilnikowy myśliwiec Kawasaki Ki-45 kai Toryū (2-shiki fukuza sentōki – dwumiejscowy samolot myśliwski Typ 2). Ki-45 kai zadebiutowały w boju 19 maja w Chinach, gdy kilka maszyn ze stacjonującej w Kantonie 84. Dokuritsu Hikō Chūtai eskortowało lekkie bombowce Kawasaki Ki-48 z 90. Hikō Sentai podczas nalotu na chińskie lotniska w Kweilinie (Guilinie) i Lishui. Do kontaktu z wrogiem nie doszło. Chrzest bojowy Ki-45 kai przeszły niecały miesiąc później, 12 czerwca, podczas kolejnego nalotu na Kweilin. Tym razem interweniujące myśliwce Curtiss P-40 z American Volunteer Group (AVG) zestrzeliły dwa Ki-45 kai. Trzeci Toryū rozbił się w drodze powrotnej do Kantonu.

Pod koniec czerwca 84. Dokuritsu Hikō Chūtai wróciła do Hanoi w Indochinach Francuskich. W raporcie wysłanym do dowództwa w Tokio stwierdzono m.in., że Ki-45 kai jest nieco szybszy niż P-40 w locie poziomym, ale zdecydowanie ustępuje amerykańskiej maszynie w manewrach pionowych i pod względem zwrotności. Aby zwiększyć skuteczność Ki-45 kai w walce, należało zwiększyć liczbę samolotów biorących udział w akcjach, a przede wszystkim poprawić ich osiągi poprzez zwiększenie mocy silników. Postulowano także m.in. konieczność polepszenia widoczności do tyłu z kabiny pilota oraz zastosowania działka zasilanego z taśmy zamiast z magazynków. Gdy 25 września cztery bombowce North American B-25 z 11th Bombardment Squadron w eskorcie 10 myśliwców P-40E z 23rd Fighter Group zaatakowały lotnisko Gia Lam pod Hanoi, 84. Dokuritsu Chūtai straciła w walce trzy Ki-45 kai i pięciu członków załóg. Po tej potyczce stało się jasne, że Ki-45 kai nie są w stanie nawiązać równorzędnej walki z jednosilnikowymi myśliwcami.

Niedoszły następca Toryū

Uwagi zgłaszane przez pilotów nie pozostały bez echa. Już w sierpniu 1942 r. zespół inż. Takeo Doi z firmy Kawasaki Kōkūki Kabushiki Gaisha rozpoczął projektowanie ulepszonej wersji Ki-45 kai, nazwanej roboczo Ki-45 kai seinō kōjō-gata (Ki-45 kai model o poprawionych osiągach) lub Ki-45 kai 2-gata shisaku sōhatsu fukuza sentōki (doświadczalny dwusilnikowy dwumiejscowy samolot myśliwski Ki-45 kai Model 2; krótko Ki-45 kai II). Głównym celem konstruktorów było zwiększenie prędkości wznoszenia i osiągów samolotu na dużej wysokości. Postanowiono więc zastosować mocniejsze silniki, zwiększyć powierzchnię nośną skrzydeł oraz zmniejszyć masę startową i opór aerodynamiczny poprzez optymalizację konstrukcji i staranniejsze opracowanie płatowca. Do napędu wybrano silniki Mitsubishi Ha-112-II z instalacją wtrysku metanolu w celu krótkotrwałego zwiększenia mocy i trójłopatowymi metalowymi śmigłami samoprzestawialnymi Sumitomo (Hamilton) Pe-26 o średnicy 3,00 m. Skonstruowano nowe skrzydła wzorowane na skrzydłach bombowca nurkującego Kawasaki Ki-66, mające rozpiętość większą o 50 cm i powierzchnię nośną o 1,80 m2 w porównaniu z Ki-45 kai. Zaprojektowano nowy, smuklejszy kadłub, dłuższy o 1,18 m. Zmodyfikowano również usterzenie.

Projekt Ki-45 kai II wzbudził duże zainteresowanie w Kōkū Honbu. Według wstępnych planów pierwszy prototyp miał być gotowy już w listopadzie, a do czerwca 1943 r. zamierzano zakończyć próby. Prace projektowe przedłużyły się jednak z powodu obciążenia zespołu konstruktorskiego innymi zleceniami. Ponadto w grudniu 1942 r. Rikugun Kōkū Honbu Gijutsubu (Wydział Techniczny Głównego Biura Lotnictwa Armii) zmienił pierwotną koncepcję i nakazał przeprojektować samolot na wersję jednomiejscową. Doświadczenia z bojowego użycia Ki-45 kai pokazały bowiem, że drugi członek załogi ma niewielkie szanse na skuteczne użycie ruchomego karabinu maszynowego, wobec czego w czasie walki powietrznej stanowi tylko zbędny balast. W ślad za tym nazwę samolotu zmieniono na Ki-96 shisaku sōhatsu tanza sentōki (prototypowy dwusilnikowy jednomiejscowy samolot myśliwski). Miał to być myśliwiec dalekiego zasięgu (enkyori sentōki) przeznaczony przede wszystkim do przechwytywania i niszczenia nieprzyjacielskich bombowców. Uzbrojenie miało tworzyć jedno działko Ho-203 kal. 37 mm umieszczone w nosie kadłuba i dwa działka Ho-5 kal. 20 mm w spodzie kadłuba.

Oficjalne zlecenie w postaci dokumentu Kō-mitsu Dai-1145-gō zostało skierowane do firmy Kawasaki 3 lutego 1943 r. Zaplanowano w nim budowę trzech prototypów (shisakuki) i dziewięciu maszyn doświadczalnych, w japońskiej nomenklaturze nazywanych dodatkowymi lub uzupełniającymi prototypami (zōka shisakuki). Ostateczny projekt Ki-96 uwzględniający narzucone przez Gijutsubu zmiany został ukończony w czerwcu 1943 r. Trzy miesiące później, we wrześniu, w zakładach w Kagamigahara koło Gifu ukończono montaż pierwszego prototypu (numer seryjny – seizō bangō – 9601). Ponieważ jego budowę rozpoczęto jeszcze przed zmianą liczby członków załogi, samolot miał „garb” na kadłubie za kabiną pilota i miejsce po kabinie strzelca zakryte arkuszami blachy. W pozostałych dwóch prototypach (numery ser. 9602 i 9603) „garb” usunięto, a kabinę pilota zakryto zupełnie nową, całkowicie oszkloną osłoną o kroplowym kształcie.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo nr specjalny 20