Jednostki specjalnego przeznaczenia Sił Zbrojnych Ukrainy (1991–2021)

Andrij Charuk
Mychajło Słobodianiuk

Po ogłoszeniu niepodległości przez Ukrainę w dniu 24 sierpnia 1991 roku, w skład Sił Zbrojnych tego państwa weszły dotychczas radzieckie 8., 9. i 10. Brygady Specjalnego Przeznaczenia, przynależne do okręgów wojskowych: Podkarpackiego, Kijowskiego i Odeskiego, samodzielne kompanie specjalnego przeznaczenia (kadrowe) działające przy tych brygadach oraz 1464. Punkt Rozpoznawczy Floty Czarnomorskiej. Tak rozpoczęła się historia ukraińskich jednostek specjalnego przeznaczenia.

Przez dłuższy czas jednostki te (a raczej ich „spadkobiercy” powstali wskutek reorganizacji) pozostawały w podporządkowaniu okręgów wojskowych (przekształconych w dowództwa operacyjne w 1998 roku) oraz Marynarki Wojennej. Dopiero w połowie pierwszej dekady XXI wieku, za ministra obrony Anatolija Hrycenki, podjęto pierwszą próbę stworzenia ich jednolitego dowództwa. W 2007 roku jedną z ostatnich dyrektyw Anatolija Hrycenki przed jego odwołaniem ze stanowiska było utworzenie Zarządu Sił Operacji Specjalnych, jako jednostki organizacyjnej Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Ukrainy. Na czele Zarządu stanął autor jego koncepcji – gen. Jurij Serwetnyk. Struktura ta istniała do 2012 roku, kiedy została rozwiązana w ramach kontrreform wprowadzanych przez prorosyjskiego prezydenta Wiktora Janukowycza.

Aneksja Krymu przez Rosję i wojna w Donbasie przyspieszyły proces formowania Sił Operacji Specjalnych. Dzięki doświadczeniu bojowemu zdobytemu przez kierownictwo wojskowo-polityczne oraz oddziały i pododdziały specjalnego przeznaczenia pojawiła się potrzeba wyodrębnienia Sił Operacji Specjalnych jako samodzielnego rodzaju wojsk. 20 kwietnia 2015 roku szef Zarządu Operacji Specjalnych Sztabu Generalnego, gen. Serhij Krywonos, poinformował, że w Sztabie Generalnym poparto propozycję utworzenia odrębnej struktury Sił Operacji Specjalnych, która miałaby podlegać Ministerstwu Obrony. Ich powstanie zostało przewidziane w Strategicznym Programie Obronnym Ukrainy z 2016 roku, opracowanym na okres do 2020 roku.

5 stycznia 2016 roku minister obrony Ukrainy mianował dowódcą Zarządu Sił Operacji Specjalnych generała majora Ihora Luńowa, który wcześniej pełnił funkcję pierwszego zastępcy dowódcy Wojsk Desantowo-Szturmowych. Szef Zarządu Operacji Specjalnych Sztabu Generalnego, gen. Serhij Krywonos, został mianowany pierwszym zastępcą dowódcy Sił Operacji Specjalnych. 16 czerwca tego roku powstanie samodzielnych Sił Operacji Specjalnych zostało zatwierdzone przez Radę Najwyższą Ukrainy.

Samodzielne Centrum Operacji Specjalnych „Wschód”

Samodzielne Centrum Operacji Specjalnych „Wschód” im. księcia Światosława Chrobrego wywodzi się z radzieckiej 10. Samodzielnej Brygady Specjalnego Przeznaczenia, rozlokowanej w miejscowości Perwomajskie na wschodzie Półwyspu Krymskiego (18 km od Teodozji). Można dodać, że w pobliżu znajdowało się niewielkie lotnisko Karagoz, używane do szkolenia personelu brygady.

11 października 1991 roku brygada została włączona w skład Sił Zbrojnych Ukrainy w ramach Odeskiego Okręgu Wojskowego (od 1998 roku funkcjonującego jako Południowe Dowództwo Operacyjne), a 19 stycznia 1992 roku jej personel złożył przysięgę na wierność narodowi Ukrainy. W wyniku reorganizacji w 1993 roku struktura brygady wyglądała następująco: dwa bataliony rozpoznawcze (każdy składający się z dwóch kompanii rozpoznawczych i plutonu łączności), dwie kompanie szkolne (rozpoznawcza i łączności), kompania uzbrojenia specjalnego, kompania wsparcia materiałowego, kompania samochodowa, oddział łączności specjalnej i sekcja kynologiczna. Później ponownie zmieniono strukturę brygady. Oprócz dowództwa brygady, istniały w niej zamiast batalionów oddziały specjalnego przeznaczenia (1. i 2.), oddział specjalnej łączności radiowej oraz oddział wsparcia.

10. Samodzielna Brygada SpecjalnegoPrzeznaczenia była podporządkowana operacyjnie 32. Korpusowi Armijnemu, skupiającemu całość rozlokowanych na Krymie Wojsk Lądowych SZ Ukrainy, a jesienią 1997 roku włączono ją w skład tego korpusu. Żołnierze brygady w latach 1992–1998 uczestniczyli w misjach pokojowych w republikach byłej Jugosławii oraz w Libanie.Motto brygady brzmiało: „Dwa razy się nie umiera!” (ukr. „Двічі не вмирати!”). 3 czerwca 1998 roku brygadę przeformowano w 1. Samodzielny Pułk Specjalnego Przeznaczenia, ale tę nazwę jednostka nosiła przez krótki okres. Rzecz w tym, że w końcu 1999 roku w Kijowie powstał jeszcze jeden 1. Samodzielny Pułk Specjalnego Przeznaczenia (tzw. Pułk Prezydencki). Tak więc 7 września 2000 roku „krymski” pułk przemianowano na 3. Samodzielny Pułk Specjalnego Przeznaczenia.

Zgodnie z opracowaną reformą Sił Zbrojnych Ukrainy, dowództwo 32. Korpusu Armijnego wraz ze wszystkimi jego jednostkami miało zostać przekazane do Marynarki Wojennej i przekształcone w Dowództwo Obrony Wybrzeża (do 2004 roku). Przekazanie to nastąpiło w trakcie 2003 roku, po czym 32. Korpus Armijny został uznany za rozformowany.Jednak 3. Samodzielny Pułk Specjalnego Przeznaczenia nie trafił do Marynarki Wojennej i po rozwiązaniu 32. Korpusu został przeniesiony do Kirowogradu (obecnie Kropywnycki), gdzie znajdowało się już, utworzone na bazie 9. Samodzielnej Brygady Specjalnego Przeznaczenia, 50. Centrum Szkolenia Specjalnego. Zgodnie z dyrektywą Ministra Obrony z 27 stycznia 2000 roku, podporządkowanoje dowódcy Wojsk Lądowych. 3. Samodzielny Pułk SpecjalnegoPrzeznaczenia pozostał w składzie Południowego Dowództwa Operacyjnego. W 2008 roku do jego struktury włączono z kolei 50. Samodzielny Oddział Szkolenia Specjalnego, który powstał w wyniku przekształcenia Ośrodka Szkolenia Specjalnego.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 11/2025