Japoński krążownik i lotniskowiec Ibuki
Grzegorz Nowak
Omawiany dziś okręt, choć jednej nazwy, ale klasyfikowany w dwóch różnych klasach nigdy nie wszedł do służby bojowej w składzie Cesarskiej Floty Japonii i nie zdążył odegrać żadnej roli w wojnie na Pacyfiku. Projektowany jako krążownik Klasy „A”, czyli kolejny ciężki krążownik, jaki miał zasilić flotę po Tone i Chikuma, ostatecznie miał stać się lotniskowcem, których Japończykom dotkliwie brakowało po bitwie o Midway, kiedy stracili jednego dnia cztery najważniejsze swoje okręty tej klasy zatopione przez Amerykanów. Ibuki zarówno w wersji pierwotnej, jak i ostatecznej to niezwykle ciekawy technicznie okręt, którego istnienie warto odnotować na tle skomplikowanej historii japońskiego budownictwa okrętowego lat wojny.
Geneza projektu krążownika Ibuki
Pierwszy projekt nowego programu budowy okrętów, który miał stać się niebawem Czwartym Programem Uzupełniającym, został zamknięty 27 listopada 1937 roku. Poza innymi jednostkami obejmował on budowę dwóch krążowników uzbrojonych w armaty kal. 200 mm o wyporności 13 000 ton, którym nadano wówczas ogólny numer kodowy „W-03”. 21 lipca 1938 roku, po wprowadzeniu wielu zmian, przyjęto do realizacji program, w którym nowe krążowniki z armatami kal. 200 mm określono jako Model W-103 lub też po prostu „krążowniki A”. Jak wiadomo, w japońskiej flocie stosowano dwa rozróżnienia dla krążowników. Krążownikami „A” klasyfikowały okrętu uzbrojone w armaty kal. 200 mm (czyli według klasyfikacji zachodniej były to krążowniki waszyngtońskie zwane później ciężkimi), natomiast „Krążownikami B” klasyfikowano w Japonii krążowniki o artylerii głównej do 155 mm (czyli według zachodniej klasyfikacji były to krążowniki lekkie). Zgodnie z zatwierdzonym planem, w japońskich stoczniach miały więc powstać jeszcze dwa krążowniki „A” o artylerii głównej złożonej z armat kal. 200 mm, które miałyby dołączyć do okrętów Tone i Chikuma i wraz z nimi utworzyć czterookrętowy dywizjon (sentai).
Biorąc pod uwagę możliwości japońskich stoczni, które zaangażowane były w tym czasie głównie w budowę priorytetowych dla floty okrętów flagowych flotylli niszczycieli, dwa krążowniki „A” zostały po prostu bezceremonialnie usunięte z ostatecznego planu zatwierdzonego do realizacji 8 grudnia 1938 roku i przegłosowanego przez japoński parlament w marcu 1939 roku. Sztab Generalny zamierzał włączyć budowę pewnej liczby krążowników z armatami kal. 200 mm do kolejnych rezerwowych programów uzupełnień (piątego i szóstego), ale priorytet ponownie nadano nowym i szybszym okrętom flagowym flotylli niszczycieli oraz krążownikom przeciwlotniczym zaprojektowanym w celu zapewnienia ochrony przeciwlotniczej dywizjonom lotniskowców.
Ewolucja sytuacji międzynarodowej i nieustanny wzrost napięcia w stosunkach amerykańsko-japońskich, doprowadziły do zatwierdzenia przez Kongres USA nowych programów budowy okrętów (Ustawy z 14 czerwca i 19 lipca 1940 roku), które stopniowo zmniejszałyby stosunek ilościowy okrętów wojennych między Cesarską Japońską Flotą a Flotą Pacyfiku US Navy. Zaangażowanie w wojnę wydawało się coraz bardziej nieuniknione. W maju 1941 roku odbyła się konferencja Sztabu Generalnego Marynarki Wojennej i Ministerstwa Marynarki Wojennej. W czasie owej konferencja ustalono główne zarysy Piątego Programu Uzupełnień (lub Programu Circle Five). Ministerstwo Marynarki Wojennej Japonii spodziewało się, że nowy program nie będzie mógł zostać rozpoczęty przed 1942 rokiem i że ukończenie 159 jednostek uwzględnionych w tym planie zajmie dziewięć lat (do 1950 roku).
Główne cechy kolejnego programu, Szóstego Programu Uzupełnień (lub Programu Circle Six), zostały wstępnie przyjęte podczas tego samego spotkania, ale nie ustalono daty rozpoczęcia jego realizacji. Ponadto stało się oczywiste, że w coraz bardziej prawdopodobnym przypadku wojny z USA, realizacja tych ogromnych programów budowy okrętów zostanie drastycznie opóźniona. W związku z tym postanowiono utworzyć alternatywny program budowy tylko tych jednostek, które uznano za najbardziej pilnie potrzebne; miały one zostać ukończone do końca roku fiskalnego 1943 lub przed 1 kwietnia 1944 roku.
Treść „pilnego” programu została ustalona 28 lipca 1941 roku przez Sztab Generalny Marynarki Wojennej, chociaż program nie został natychmiast uruchomiony. Obejmował budowę jednego lotniskowca, dwóch krążowników z armatami kal. 200 mm, trzydziestu dwóch niszczycieli, trzydziestu trzech okrętów podwodnych, trzydziestu jednostek eskortowych (kai-bokan) i dużej liczby mniejszych jednostek, takich jak trałowce, stawiacze min i ścigacze okrętów podwodnych - łącznie 293 okręty. Okrętom nadano tymczasowe numery od nr 300 do nr 617. Program oficjalnie znany był jako Wartime Urgent Warship-Construction Program, a nieoficjalnie w kręgach marynarki wojennej jako Circle Urgent Program (Mam Kyu Keikaku). Program Pilny Okręgu został uruchomiony 21 września 1941 roku jako część drugiej fazy przygotowań wojennych, która została ogłoszona 15 sierpnia 1941 roku. Wraz ze wzrastającym prawdopodobieństwem wojny odbyło się kilka spotkań personelu Sztabu Generalnego Marynarki Wojennej i Ministerstwa Marynarki Wojennej. 21 września podjęto również decyzję o połączeniu Piątego i Szóstego Programu Uzupełnień w jeden program, znany jako Program Uzupełnień Budowy Okrętów Wojennych z 1942 roku.
Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia nr specjalny 4/2025