Jak-7

Jerzy Gruszczyński, Michał Fiszer

Jakowlew Jak-7

Samolot myśliwski Jak-7 był jednym z czterech podstawowych myśliwców opracowanych w doświadczalnym biurze konstruktorskim Aleksandra Siergiejewicza Jakowlewa i produkowanych masowo w czasie drugiej wojny światowej (zbudowano ogółem 35 086 egzemplarzy). Od marca 1941 do lipca 1944 roku powstało  6399 sztuk Jak-7. Ale ich użycie nie było ograniczone do zastosowania bojowego na froncie. Szczególną rolę Jak-7 odegrał w przygotowaniu pilotów nowej generacji myśliwców. Był on także wykorzystywany do badań oraz eksperymentów i ostatecznie jeden z doświadczalnych wariantów Jak-7 stał się prototypem najliczniejszego samolotu myśliwskiego Sił Powietrznych ZSRR w czasie drugiej wojny światowej myśliwca Jak-9 (zbudowanego w liczbie 14 579 egzemplarzy).

Jeszcze do chwili przyjęcia do uzbrojenia samolotów myśliwskich Ławoczkin Gorbunow Gudkow ŁaGG-3 (myśliwiec frontowy), Mikojan Gurewicz MiG-3 (wysokościowy frontowy samolot myśliwski) oraz Jakowlew Jak-1 (lekki myśliwiec) i zorganizowania ich masowej seryjnej produkcji pojawiło się zagadnienie jak najszybszego opanowania tych myśliwców w eksploatacji. Tworzenie całkowicie nowego szkolno-treningowego samolotu nie mającego niczego wspólnego z nowej generacji myśliwcami, uznano za niecelowe, jako zadanie wymagające zbyt długiego czasu i związane z obawą co do możliwości uzyskania oczekiwanego rezultatu końcowego.

4 marca 1940 roku podjęto rządową decyzję o zbudowaniu przejściowego dwumiejscowego ze zdwojonym układem sterowania szkolno-treningowego samolotu myśliwskiego UTI-26 w drodze modyfikacji myśliwca I-26, który w seryjnej produkcji otrzymał nowe oznaczenie Jak-1 (szerzej na ten temat zobacz w „Lotnictwie” numer specjalny 16). Zadanie to otrzymał Jakowlew dlatego, że z wszystkich głównych konstruktorów nowych myśliwców on jeden posiadał odpowiednie doświadczenie w budowie szkolnych samolotów i mógł sprawnie poradzić sobie z zadaniem i uzyskać najlepszy rezultat (wcześniej zaprojektował podstawowy radziecki samolot szkolny UT-2). Nie bez znaczenia było także i to, że konstrukcja samolotu myśliwskiego I-26 pozwalała lekko przekształcić go w szkolno-treningowy myśliwiec.

UTI-26 zaprojektowano na bazie drugiego prototypu I-26-2. Główną różnicą było dodanie drugiej kabiny instruktora za kabiną pilota, ze wspólną długą przeszkloną osłoną, przechodzącą w nieoszklony podniesiony grzbiet kadłuba. Dla zachowania niezbędnego wyważenia skrzydło cofnięto do tyłu 100 mm, a chłodnicę wody przesunięto – do przodu (szerzej na ten temat zobacz w „Lotnictwie” numer 12/2011). Uzbrojenie zredukowano do dwóch karabinów maszynowych SzKAS kalibru 7,62 mm (zrezygnowano z silnikowego działka SzWAK kalibru 20 mm).

Prototyp ten wykazywał jednak podobne usterki, co prototypy I-26. Część wad wyeliminowano w drugim prototypie UTI-26-2, w którym m.in. powiększono usterzenie pionowe (zwiększono powierzchnię stabilizatora i steru kierunku), przy niezmienionej całkowitej powierzchni usterzenia poziomego, zdecydowano się zmniejszyć powierzchnię stabilizatora, a zwiększyć steru wysokości (co znacznie uprościło technikę pilotowania) oraz wzmocniono golenie głównego podwozia i wyposażono je w większe koła (650x200 mm).

Od 1 stycznia do 14 lutego 1941 roku prototyp przechodził próby państwowe, które zakończył z wynikiem pozytywnym (UTI-26-2 otrzymał w Naukowo-Badawczym Instytucie Sił Powietrznych dużo bardziej pozytywną ocenę niż pół roku wcześniej myśliwiec I-26) i został skierowany do seryjnej produkcji pod nowym oznaczeniem Jak-7UTI.

Jak-7UTI
Seryjne szkolno-treningowe samoloty myśliwskie Jak-7UTI były jeszcze lepsze, ponieważ w ich konstrukcję i wyposażenie wprowadzono wiele zmian i dopracowań. W tym:
- dla utrzymania temperatury zespołu napędowego w dopuszczalnych granicach liczba obrotów silnika (drogą umieszczenia w piaście śmigła regulacyjnego pierścienia) została obniżona z 2700 do 2350 na minutę;
- w miejsce M-105P zastosowano silnik M-105PA o takiej samej mocy (startowa – 1100 KM, na wysokości 4000 m – 1050 KM), ale wyróżniający się tym że miał on wzmocnioną konstrukcję skrzyni korbowej i korbowodów oraz bezpływakowe gaźniki, które umożliwiały wykonywanie lotu odwróconego oraz wprowadzenie w nurkowanie z ujemnymi przeciążeniami;
- uwzględniając charakter pracy szkolno-treningowego samolotu (start-lądowanie bez wciągania podwozia), a także dla uproszczenia konstrukcji i podniesienia niezawodności, tylne kółko podwozia zablokowano w położeniu wypuszczonym, w związku z czym usunięto mechanizm sterujący jego chowaniem (podwozie główne, tak jak i na UTI-26, było wciągane w locie);
- ograniczono uzbrojenie, pozostawiając na samolocie tylko lewy karabin maszynowy SzKAS kalibru 7,62 mm z zapasem amunicji 500 nabojów.

Masa startowa Jak-7 UTI pierwszych serii oscylowała w granicach 2800 kg, tym samym średnio była większa o 50 kg w stosunku do UTI-26-2, co tłumaczono odstępstwami w technologii produkcji. Lotne charakterystyki samolotu ze względu na niższą jakość wykonania także były nieco niższe.

Jak-7UTI skierowano do seryjnej produkcji postanowieniem Rady Komisarzy Ludowych i Komitetu Centralnego WKP(b) oraz decyzją ludowego komisarza przemysłu lotniczego z 4 marca 1941 roku w Zakładzie nr 301 w Chimkach, który zobowiązano do przerwania produkcji myśliwców Jak-1 (ostatecznie w latach 1940-1941 zbudowano tu 117 takich maszyn, w tym: 1940 – 48 i 1941 – 69) i niezwłocznego przystąpienia do wytwarzania Jak-7UTI, zabezpieczając początek regularnej produkcji od 1 kwietnia 1941 roku (w październiku 1940 roku planowano uruchomić produkcję Jak-7UTI w dwóch nowo budowanych lotniczych zakładach produkcyjnych w Kownie i w Rydze, od czego w międzyczasie odstąpiono). Oficjalnie plan produkcyjny na 1941 rok zakładał wykonanie 600 takich maszyn, faktycznie miała to być suma zbudowanych w tym czasie w Zakładzie nr 301 myśliwców Jak-1 i szkolno-treningowych samolotów myśliwskich Jak-7UTI.

Pierwszy lot na pierwszym seryjnym samolocie Jak-7UTI (numer 01-02, seria 01, egzemplarz 02) wykonano 18 maja 1941 roku na Centralnym Lotnisku w Moskwie (Chodynka). Był on produkowany seryjnie od kwietnia do września 1941 roku w Zakładzie nr 301 w Chimkach (135 sztuk) oraz w grudniu 1941 roku w Zakładzie nr 153 w Nowosybirsku (10 sztuk). Ogółem wyprodukowano 145 samolotów Jak-7UTI. Spotykana często w literaturze liczba 186 zbudowanych takich maszyn faktycznie dotyczy całkowitej produkcji Zakładu nr 301 w 1941 roku i obejmuje 51 Jak-7 i 135 Jak-7UTI (w tym samym czasie Zakład nr 153 wykonał 11 Jak-7 i 10 Jak-7UTI).

W czasie wojny Jak-7UTI były dodatkowo wykorzystywane w roli samolotów rozpoznawczych (z umieszczonym w tylnej kabinie lotniczym aparatem fotograficznym), obserwacji pola walki i korygowania ognia artylerii (z zabudowaną nadawczo-odbiorczą radiostacją), do lotów kurierskich, kontroli rozmieszczenia i maskowania wojsk własnych oraz przewozu personelu technicznego i ładunków.

Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia 6/2012