Rosyjski LIFT – Jak-130
Piotr Butowski
Rosyjski LIFT – Jak-130
18 lutego 2010 r. na lotnisku w Lipiecku, 500 km na południe od Moskwy, wylądował pierwszy seryjny samolot szkolno-bojowy Jak-130 przeznaczony dla Sił Powietrznych Federacji Rosyjskiej. Ośrodek 4. CBPiPLS (Centr Bojewoj Podgotowki i Piereucziwanija Liotnowo Sostawa) w Lipiecku zajmuje się opracowaniem taktyki zastosowania nowych samolotów sił powietrznych oraz szkoleniem instruktorów na tych samolotach. Służba prasowa Sił Powietrznych ogłosiła, że „specjaliści ośrodka w Lipiecku dogłębnie poznają Jak-130 i przygotują rekomendacje metodyczne dla jednostek i szkół pilotów Sił Powietrznych FR. Potem ruszą dostawy Jak-130 do jednostek; jako pierwsza Jak-130 otrzyma szkoła pilotów w Krasnodarze.” Dnia 9 maja 2010 roku Jaki-130 po raz pierwszy uczestniczyły w wielkiej defiladzie z okazji Dnia Zwycięstwa nad Placem Czerwonym; w szyku przeleciały cztery samoloty z Lipiecka z numerami 90–93.
Program Jak-130 ciągnie się już dwadzieścia lat. W styczniu 1991 r. Siły Powietrzne ZSRR sformułowały wymagania techniczne wobec samolotu szkolenia zaawansowanego pilotów. Do konkursu zgłoszone zostały projekty: Suchoj S-54, Miasiszczew M-200, Mikojan 821 (później nazwany MiG-AT) oraz Jakowlew Jak-UTS (później nazwany Jak-130, w nawiązaniu do samolotu szkolnego Jak-30 z 1960 r.). W lipcu 1992 r. do drugiego etapu zakwalifikowano propozycje Jaka i MiG-a. Kolejny etap konkursu podsumowany został w końcu maja 1994 r., kiedy za lepszy uznano projekt Jak-130, ale ostateczny wybór samolotu szkolno-treningowego znowu odłożono, zamawiając wykonanie i przetestowanie prototypów Jak-130 i MiG-AT. Samolot demonstrator Jak-130D, zbudowany według wczesnego projektu, wystartował 25 kwietnia 1996 r. pilotowany przez Andrieja Sinicyna. W grudniu 1998 r., w czasie prób we Włoszech, Jak-130D osiągnął kąt natarcia w locie równy 41°. Nieszczęśliwie, Jak-130 trafił na trudne czasy: w latach 90. XX wieku w Rosji nie było niemal żadnego finansowania programów wojskowych. Szczęśliwie jednak samolotem zainteresowała się włoska firma Aermacchi. Jeszcze w 1985 r. kilka europejskich firm – Aermacchi, Dornier, DASA i Dassault Aviation – podjęło wspólne badania na temat New Technology Trainer (NTT). W 1989 r. ruszył kolejny program AT-2000 (Advanced Trainer for 2000). Z tych badań wyłoniły się dwie koncepcje: naddźwiękowego („energetycznego”) jednosilnikowego samolotu Mako, popierana przez EADS oraz dwusilnikowego samolotu okołodźwiękowego, wybrana przez Aermacchi. Projekt Jakowlewa Jak-130 dobrze pasował do koncepcji wypracowanej w Aermacchi i dlatego w 1993 r. obie firmy zaczęły wspólnie pracować nad projektem nazwanym AEM/Jak-130. Pod naciskiem Włochów, którzy zażądali zwiększenia prędkości, projekt został całkowicie przerobiony. Konfiguracja wspólnego rosyjsko-włoskiego projektu AEM/Jak- 130 została ustalona w lutym 1995 r. i różniła się znacznie od demonstratora Jak-130D, zbudowanego jeszcze według pierwszego, czysto rosyjskiego projektu.
Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo Numer Specjalny 16