Indonezyjskie Suchoje. Su-27SK/SKM i Su-30MKK/MK2 w służbie Sił Powietrznych Indonezji
Marek Furtak
Siły Powietrzne Indonezji są jednym z bardziej egzotycznych użytkowników rosyjskich samolotów bojowych. Eksploatują obecnie szesnaście myśliwców Suchoja: pięć jednomiejscowych Su-27SK/SKM oraz jedenaście dwumiejscowych Su-30MKK/MK2. Od kilku lat negocjowany jest też kontrakt na zakup jedenastu najnowszych Su-35SK.
Republika Indonezji jest państwem specyficznym – położona pomiędzy wodami Oceanu Spokojnego i Oceanu Indyjskiego jest największym i najrozleglejszym krajem wyspiarskim na świecie z ponad trzynastoma tysiącami wysp zaliczanymi do terytorium państwa, będąc 14. krajem na świecie pod względem powierzchni lądu (ok. 1 905 000 km²) i 7., jeśli wliczy się w to akweny morskie. Z przeszło ćwierćmiliardową populacją jest też czwartym krajem na świecie pod względem liczby ludności. Warunki geograficzne stanowią niezwykle złożone wyzwanie dla polityki obronnej tego kraju, wymuszając na rządzie ponoszenie poważnych nakładów na wszystkie rodzaje wojsk, ze szczególnym uwzględnieniem marynarki wojennej oraz sił powietrznych. W ramach rozwoju tej ostatniej formacji Indonezja od lat rozważa różne kierunki i koncepcje mające ją wzmocnić, co obejmuje oczywiście także politykę unowocześnienia parku lotniczego. Idąc w tym kierunku, już od połowy lat 90. rząd Indonezji wyrażał m.in. zainteresowanie samolotami Suchoja, w tym dwumiejscowymi odmianami Su-27UB/Su-30. Zainteresowanie Sił Powietrznych Indonezji (ind. TNI–AU: Tentara Nasional Indonesia-Angkatan Udara), integralnej części Sił Zbrojnych Indonezji (ind. TNI: Tentara Nasional Indonezja), ukierunkowane zostało z czasem również na wielozadaniowe warianty rozwojowe tej maszyny, w tym rodzinę samolotów Su-30MK.
W 2003 roku Indonezja stała się pierwszym nabywcą maszyn linii rozwojowej Su-30MKK/MK2 spoza ChRL. Na mocy zawartej umowy zakupiono wówczas dwa samoloty tego typu, jeszcze w wariancie Su-30MKK. Były to maszyny wyprodukowane w zakładach KnAAPO w Komsomolsku nad Amurem (Komsomolskie Zjednoczenie Przemysłu Lotniczego im. Jurija Gagarina, ros. KnAAPO: Komsomolskoje-na-Amurie Awiacjonnoje Proizwodstwiennoje Objedinienije imieni J.A. Gagarina, obecnie funkcjonujące jako КnAAZ: Komsomolskij-na-Amurie Awiacjonnyj Zawod) równolegle z serią budowaną na potrzeby ChRL. Wraz z dwoma Su-30MKK pozyskano wówczas dwa kolejne nowo wyprodukowane jednomiejscowe myśliwce eksportowe Su-27SK.
Warto podkreślić, że czwórka nabytych myśliwców Suchoja była pierwszymi od wielu lat indonezyjskimi zakupami sprzętu wojskowego w Rosji. Należałoby zatem cofnąć się w czasie i szerzej wyjaśnić kulisy tego wydarzenia. Ostatnie samoloty rosyjskiej czy radzieckiej prowieniecji eksploatowano w Indonezji do 1966 roku, za czasów sprawowania władzy przez prezydenta Sukarno, utrzymującego wówczas przyjazne stosunki z państwami bloku wschodniego, z ZSRR na czele. Kraj ten używał wówczas m.in. 12 dostarczonych w lecie 1961 roku przez ZSRR nosicieli rakiet Tu-16KS, początkowo z radzieckimi załogami, w celu odstraszenia holenderskiej marynarki wojennej w obliczu grożącego konfliktu z Holandią o Irian Zachodni. Stacjonowały one pod Dżakartą. Ponadto Związek Radziecki dostarczył do tego kraju 12 bombowców Tu-16A oraz m.in. myśliwce MiG-19S i MiG-21F-13.
Indonezja kupowała samoloty także w innych państwach bloku wschodniego: Chinach, Czechosłowacji (15 CS-102, 28 Ił-28 i 27Av-14) oraz w Polsce (42 myśliwce Lim-5/5P i sześć śmigłowców SM-1. Z czasem jednak wskutek zmian politycznych, tj. osłabienia rządów Sukarno, który ostatecznie 11 marca 1966 roku został zmuszony do ustąpienia ze stanowiska, stosunki między Indonezją a ZSRR uległy stopniowemu ochłodzeniu i ostatecznie wszystkie te maszyny zostały wycofane z kraju.
Ten stan rzeczy trwał przez wiele lat. Dopiero w połowie lat 90. nowe realia polityczne zaczęły sprzyjać ponownemu zbliżeniu obu krajów. Najbardziej zaawansowanymi samolotami bojowymi w TNI-AU były wówczas myśliwce F-16A/B Block 15OCU (osiem samolotów jednomiejscowych: TS-1605/TS-1612 oraz cztery dwumiejscowe: TS-1601/TS-1604), które zostały dostarczone w latach 1989–1990 w ramach programu Peace Bima-Sena I. Docelowo planowano dalsze zakupy, jeszcze w marcu 1996 roku spodziewano się dostawy dziewięciu F-16A Block 15OCU, oryginalnie zbudowanych dla Pakistanu, lecz na drodze do jej realizacji stanęło nałożone na Indonezję embarga przez USA w reakcji na brutalne stłumienie przez władze demonstracji antyrządowych w Timorze Wschodnim w 1999 roku. Sankcje skutkowały m.in. gwałtownym spadkiem gotowości bojowej F-16 i innych typów samolotów użytkowanych w TNI-AU w związku z brakiem części zamiennych.
Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 9/2020