„Grzmiąca góra” US Navy - okręt pancerny Dunderberg

Juliusz Tomczak

Zaprojektowany w 1862 roku z myślą o konfrontacji z najpotężniejszą wówczas flotą wojenną świata, Dundenberg wzbudzał w swoim czasie powszechne zainteresowanie.

Szczegółowych informacji na jego temat nie znajdziemy na kartach obszernego zbioru źródeł, poświęconych działaniom na morzu i flotom wojny secesyjnej („Official Records of the Union and Confederate Navies in the War of the Rebellion”). Można jednak zrekonstruować jego losy, opierając się na źródłach takich, jak specjalistyczne periodyki w rodzaju „The Scientific American” czy „Army and Navy Journal”, prasa skierowana do szerszego odbiorcy (np. „New York Times”), dziennik sekretarza marynarki wojennej czy zapisy obrad Kongresu. Z lektury tych źródeł i opracowań wyłania się obraz jednego z najbardziej kontrowersyjnych okrętów pancernych, jakie miały zasilić US Navy.

Widmo nowej wojny

Stoczona 9 marca 1862 roku bitwa na Hampton Roads udowodniła wartość bojową Monitora, wobec czego to właśnie rozwiązanie konstrukcyjne Johna Ericssona było najpowszechniej stosowane na pancernikach budowanych dla US Navy podczas wojny secesyjnej. Okręt, który dotrzymał pola Virginii, nie był jednak pozbawiony wad, a jedną z najpoważniejszych była kiepska dzielność morska, wynikająca głównie z niskiej wolnej burty. Jej potwierdzenie stanowił fakt, że holowany Monitor zatonął w pobliżu Przylądka Hatteras podczas sztormu ostatniego dnia tego samego roku. Kolejnych monitorów można było użyć na wodach przybrzeżnych i wielkich rzekach Południa, do ostrzeliwania fortyfikacji brzegowych i zwalczania konfederackich okrętów pancernych, zdolnych do operowania głównie u wybrzeży. Jednak nie nadawały się one do działań krążowniczych i nie mogły stawić czoła pełnomorskim pancernikom najbardziej prawdopodobnego wówczas adwersarza floty Unii – Royal Navy.

Choć z perspektywy obu wojen światowych, Imperium Brytyjskie bywa postrzegane jako naturalny sojusznik Stanów Zjednoczonych, w latach 60. XIX wieku sytuacja była zgoła odmienna. Wielka Brytania nie uznała wprawdzie oficjalnie niepodległości Stanów Skonfederowanych, lecz od początku wojny domowej za Atlantykiem jej sympatie leżały po stronie Południa, z którym łączyły ją żywotne interesy ekonomiczne. Kilkakrotnie w czasie trwania konfliktu zdawało się, że potrzebna była tylko iskra, by wysadzić w powietrze beczkę prochu, w jaką przeobraziły się stosunki pomiędzy Unią, a jej dawną metropolią. Taką iskrą nieomal stał się incydent z 8 listopada 1861 roku, kiedy dowódca federalnego slupa San Jacinto, Charles Wilkes, zatrzymał brytyjski parowiec pocztowy Trent, którym podróżowali konfederaccy emisariusze – James Mason i John Slidell – zmierzający z misją na Wyspy. Wilkes pogwałcił neutralność brytyjskiej bandery i zabrał obu dyplomatów na pokład swojego okrętu. Reakcje opinii publicznej na Północy były entuzjastyczne, a część prasy otwarcie deklarowała niecierpliwe oczekiwanie wiszącej na włosku wojny. Tymczasem Brytyjczycy byli oburzeni i wkrótce podjęli niedwuznaczne kroki: sekretarz stanu ds. kolonii polecił generalnemu gubernatorowi Kanady przygotować się do zbrojnej konfrontacji na lądzie, Royal Navy wzmocniła swoje siły na Atlantyku, a ponadto nałożono embargo na wywóz do Stanów Zjednoczonych kluczowego dla ich wysiłku wojennego materiału: saletry. Ostatecznie Lincoln przeląkł się wojny na dwa fronty i wypuścił obu Południowców.

Widmo wojny zostało odegnane, lecz pojawiało się ponownie w 1862 i jesienią 1863 roku. Kością niezgody były także sprawy morskie, przede wszystkim zaś budowa okrętów wojennych dla CS Navy, w tym pancerników wieżowych (klasyfikowanych wówczas jako pancerne taranowce) North Carolina i Missisipi oraz słynnego krążownika (slupa) Alabama. W kwestii wspomnianych jednostek pancernych sekretarz stanu, William Seward, w rozmowie z gościem z Anglii, oświadczył wprost, że jeśli zostaną przekazane konfederatom – będzie wojna. Zbrojna konfrontacja z Wielką Brytanią pozostała więc realną możliwością.

Porównanie potencjału obu flot nie mogło napawać optymizmem sekretarza marynarki wojennej w rządzie Lincolna, Gideona Wellesa. Latem 1862 roku Royal Navy dysponowała 3 pancernikami bateryjnymi (Warrior, Defence, Resistance), do których we wrześniu miał dołączyć bliźniak Warriora – Black Prince. W budowie znajdowało się aż 14 dalszych pancerników bateryjnych i tylko 2 wieżowe. Pomimo krytycznych głosów wobec poziomu ochrony Warriora i podobnych mu okrętów, Royal Navy w tym okresie ewidentnie stawiała na jednostki pełnomorskie, zdolne do osłony własnej żeglugi przed najgroźniejszym z jej potencjalnych przeciwników, czyli rozbudowywaną intensywnie przez Napoleona III marynarką francuską, która również inwestowała we fregaty pancerne. Tymczasem oprócz monitorów US Navy rozporządzała wówczas tylko jednym, małym i słabo opancerzonym pancernikiem bateryjnym (Galena), do którego dopiero w sierpniu dołączył większy, lepiej opancerzony i silnie uzbrojony, lecz powolny New Ironsides. Właśnie paląca potrzeba nadrobienia tego zaniedbania stanowiła bodziec do budowy Dunderberga. Jak odnotował w swoim dzienniku Welles: W czasie, gdy podjęto ową decyzję i rozpoczęto budowę okrętu, panowała obawa przed wojną z innym państwem. Mieliśmy liczne siły obronne, lecz nie dość wiele i nie dość potężne okręty, jakich potrzeba byłoby w wypadku wojny z potęgą morską.

Odnośnie pełnomorskich okrętów pancernych floty Unii warto dodać, że w 1863 roku William Cramp (którego stocznia dostarczyła US Navy New Ironsides) przedstawił projekt jednostki o wyporności 3500 ton, z krótką kazamatą na śródokręciu, mieszczącą 4 działa gładkolufowe kal. 381 mm, umieszczone na lawetach obrotowych i mogące strzelać przez dwie furty, każde. Ponadto Welles zarządził budowę dwóch „pełnomorskich monitorów”, nazwanych Dictator i Puritan, które jednak nie zostały ukończone. Pomimo nieco lepszej dzielności morskiej od klasycznych monitorów, nadawałyby się raczej do przełamania blokady na wodach przybrzeżnych, niż działań krążowniczych, co zresztą przyznał w końcu sam sekretarz wojny.

Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO Numer Specjalny 2/2016