Gripen w Czeskich Siłach Powietrznych. Cz. II

Adam Gołąbek
Andrzej Wrona

Wstępna dziesięcioletnia dzierżawa Gripenów przez Czeskie Siły Powietrzne przerodziła się w stałe rozwiązanie. Do czasu wprowadzenia do służby w przyszłości 24 samolotów F-35A Lightning II szwedzkie maszyny będą stanowiły filar obrony powietrznej naszego południowego sąsiada. Co więcej, ze względu na niewielką liczbę F-35A nie jest wykluczone, że po modernizacji Gripeny będą użytkowane równolegle z nimi nawet po 2035 roku.

Lata 2011–2015

Między 9 a 20 maja 2011 roku cztery Gripeny (9235, 9238, 9245 i 9819) uczestniczyły w jedenastodniowych ćwiczeniach „NATO Tiger Meet”, które odbyły się we francuskiej bazie Cambrai-Epinoy. Dowódcą komponentu lotniczo-inżynieryjnego został ppłk Jaroslav Míka. Głównymi zadaniami czeskich pilotów była realizacja wielowątkowych epizodów lotniczych w ugrupowaniach COMAO (Composite Air Operations).

Miesiąc później, między 6 a 10 czerwca, Gripeny wzięły udział w szkoleniu z wykonywania operacji lotniczych w środowisku walki elektronicznej NEWFIP 2011 (NATO Electronic Warfare Integration Programme), które odbyło się w Słowacji.

26 września piloci 211. Eskadry wzięli udział w ćwiczeniu „Bohemian Rhapsody”, eskortując samolot B-52H, który wykonał zadanie treningowego ataku na cele naziemne, na które naprowadzali go wysunięci kontrolerzy przebywający w okolicy poligonu Boletice. Gripeny miały za zadanie eskortowanie bombowca w czeskiej przestrzeni powietrznej.

W tym czasie mjr Otakar Prikner, który ukończył szkolenie w pierwszej grupie pilotów wysłanych do Szwecji, jako pierwszy pilot eskadry osiągnął w samolocie JAS 39 nalot tysiąca godzin.

We wrześniu 2011 roku Czeskie Siły Powietrzne przystąpiły do programu ATARES (Air Transport and Air Refuelling Exchange of Services), w którego ramach państwa NATO uczestniczące w tym przedsięwzięciu udostępniają swoje siły i środki w zakresie zadań transportowych i tankowania powietrznego. Docelowo czeskie samoloty Gripen miały współdziałać z niemieckimi tankowcami Airbus A310 MRTT (Multi-Role Tanker Transport) i A400M Atlas. Na początku 2012 roku do szkolenia z zakresu tankowania w powietrzu oddelegowano mjr. Jaroslava Tomaňę i kpt. Petra Dřevecký'ego. Ćwiczenia teoretyczne odbyły się w Szwecji 27 lutego. Dzień później JAS 39D nr 9820 z czeskim pilotem i szwedzkim instruktorem w tylnej kabinie wykonał pierwsze w historii Czeskich Sił Powietrznych tankowanie w powietrzu ze szwedzkiego samolotu Tp 84 (C-130H). Najpierw wykonano cztery podejścia z przechwyceniem sondy do tankowania bez pobierania paliwa, a następnie trzy manewry z pobraniem paliwa. Podczas dwóch pierwszych lotów treningowych oba samoloty leciały prosto, a w dwóch kolejnych manewr tankowania wykonywano podczas zakrętu z nachyleniem do 25°. Po czterech lotach jeden z czeskich pilotów uzyskał certyfikat dopuszczający do wykonywania tego tupu operacji powietrznych z samolotem C-130. Drugi otrzymał go kilka tygodni później, kiedy wykonał procedury tankowania w trakcie ćwiczeń „Lion Effort”. Docelowo szkolenie mieli przejść wszyscy czescy piloci, w tym także z innymi samolotami tankującymi, które Szwedzi certyfikowali do współpracy z Gripenem, m.in. amerykańskimi KC-135R. Wdrożono także procedurę sojuszniczą w tym zakresie. Każdy wyszkolony pilot raz na trzy miesiące musiał przeprowadzić co najmniej jedno tankowanie w powietrzu. Jeżeli w ramach wznowienia pilot wykonał kilka tankowań, w tym także ćwiczebne bez pobierania paliwa, to okres ten mógł być wydłużony do pięciu-sześciu miesięcy.

W dniach 27 marca–5 kwietnia w szwedzkiej bazie w Ronneby odbyły się ćwiczenia „Lion Effort”, w których brały udział Gripeny z czterech użytkujących je krajów – dwa czeskie (9243 i 9820), węgierskie, szwedzkie i południowoafrykańskie. Po raz pierwszy podczas międzynarodowych ćwiczeń piloci Gripenów uzupełniali paliwo ze szwedzkich samolotów Tp 84. Ćwiczenia polegały głównie na wprowadzeniu do wykorzystania nowych elementów taktyki i wykonywania zadań w powietrzu, opartych na dotychczasowej eksploatacji tych maszyn w siłach powietrznych czterech państw.

16 kwietnia trzy czeskie Gripeny (9234, 9235 i 9819) powróciły na szwedzkie niebo w celu wykonania drugich w historii ostrych strzelań do celów powietrznych z wykorzystaniem pocisków AIM-9M i działek pokładowych. Wszystkie zadania wykonywano na poligonie Vidsel. Czas strzelań nie był przypadkowy, ponieważ czescy piloci mieli ponownie przejąć ochronę granic państw bałtyckich. Niepisanym warunkiem udziału w misji BAP 2012 miało być zaliczone szkolenie z użyciem pocisków rakietowych. 211. Eskadra delegowała 12 pilotów, m.in. mjr. Jaroslava Tomaňę, kpt. Ervína Ehma i mjr. Martina Nezbedę. Piloci wykonywali strzelania do czterech flar SM-3B, które dron Rb-06B (MQM-107B) zrzucał z wysokości 11 000 m. Problemy z warunkami atmosferycznymi oraz dronem ograniczały jednak możliwość wykonania zadania z użyciem AIM-9M. Dlatego zmodyfikowano plan strzelań i większość zadań w zwalczaniu celów powietrznych odbyła się z użyciem działka pokładowego do rękawa strzeleckiego holowanego przez samolot Learjet 35A firmy Saab Aerotech. Loty odbywały się na wysokości 1500 m z prędkością 450 km/h. Strzelania AIM-9M dokończono w drugiej części ćwiczeń. Odpalono osiem pocisków, które bezbłędnie trafiły w cel.

Pod koniec sierpnia do bazy Szawle na Litwie przebazowano cztery Gripeny (m.in. 9238, 9241, 9245). Dowództwo kontyngentu powierzono płk. Petrowi Lančiemu. Dyżur bojowy nad przestrzenią powietrzną krajów bałtyckich czescy piloci objęli 31 sierpnia i zakończyli 4 stycznia 2013 roku. W porównaniu z pierwszą misją BAP czescy piloci wykonali dwa razy więcej lotów bojowych na przechwycenie samolotów (15) i spędzili w powietrznu 326 godzin.

Do końca 2012 roku 211. Eskadra zyskała trzech nowo wyszkolonych pilotów, w tym por. Martina Šonkę i por. Ivo Kardoša, a także wyszkoliła w zakresie tankowania w powietrzu sześciu pilotów, z których dwóch pierwszych legitymowało się certyfikatami instruktorów.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 7-8/2025