Kanonierka Gayundah
Krzysztof Kubiak
Kanonierka Gayundah
i jej rola w australijskiej
polityce zagranicznej
Floty w rozmaity sposób budują swój etos. Niektóre chlubią się wielowiekową tradycją i zwycięskimi bojami, ale inne, młodsze i mniejsze, sięgać muszą po wydarzenia mniej spektakularne. Australijczycy, których siły morskie czynnie i chwalebnie uczestniczyły w obu wojnach światowych oraz wielu akcjach bojowych po roku 1945, wykorzystują oba instrumenty. Przykładem odwoływania się do mało może znanych, co nie znaczy, że pozbawionych obecnie poważnego znaczenia praktycznego, epizodów jest tak zwana „misja specjalna” kanonierki Gayundah.
W toku kolonizowania Australii przez Brytyjczyków ukształtował się unikatowy, choć nieefektywny, system polityczno- -administracyjny najmniejszego kontynentu. Był on mianowicie podzielony na sześć samorządnych bytów o statusie kolonii Korony podległych bezpośrednio Ministerstwu Kolonii w Londynie. Były to: Nowa Południowa Walia (New South Wales, założona w 1788 r.), Queensland (1859), Australia Południowa (South Australia, 1834), Tasmania (1803), Wiktoria (1851) i Australia Zachodnia (Western Australia, 1829). Co światlejsze umysły zdawały sobie sprawę z faktu, że brak współpracy między terytoriami brytyjskimi nie służy ich interesom, ale trwające od połowy XIX wieku wysiłki federacyjne udało się uwieńczyć sukcesem dopiero w roku 1901, powołując do życia Związek Australijski z Sir Edmundem Bartonem jako pierwszym premierem. W czasach gdy powstawała bohaterka niniejszego artykułu Queensland był więc samorządnym terytorium podległym bezpośrednio władzom w Londynie. Albion nie był jednak skory do ponoszenia kosztów obrony kolonii, starając się przerzucić większość związanych z tym ciężarów na barki miejscowej ludności. Reagując na inne, pilniejsze potrzeby, w roku 1870 Brytyjczycy wycofali z Australii całość swych sił regularnych. Władze kolonii, które poznały już lęk przed atakiem rosyjskim w czasie wojny krymskiej zostały więc zmuszone do podjęcia pewnych wysiłków obronnych. Ponieważ jednak synowie Johna Bulla nie działają pochopnie, w celu opracowania szczegółowych planów i wytycznych wszystkie kolonie powołały zespół ekspercki, w skład którego weszli gen. mjr William Jervois i ppłk Peter Scratchley z Royal Engineers. Dwójka oficerów dokonała szczegółowego przeglądu sytuacji, czego rezultatem był przedstawiony w 1877 roku raport, będący przez następne 30 lat fundamentem wszystkich działań obronnych w Australii i Nowej Zelandii. Dokument koncentrował się na obronie wybrzeża i zalecał ufortyfikowanie takich rejonów jak: Botany Bay (powstał tam fort Bare Island), Newcastle (fort Scratchley), Brisbane (fort Lytton), Adelaide (fort Glanville), nowozelandzka wyspa Ripapa (fort Jervois) oraz Port Phillip Bay (forty Nepean i Pearce). Fortyfikowanie kluczowych odcinków wybrzeża nie uznane jednak zostało za wystarczające. Obaj oficerowie sugerowali koloniom pozyskanie pewnej liczby okrętów artyleryjskich, będących mobilnym uzupełnieniem stacjonarnej infrastruktury obronnej. Kierując się zapisami raportu władze kolonii Queensland utworzyły w 1883 roku lokalną siłę morską zwaną Queensland Maritime Defence Force. Wyposażenie uzyskano wykorzystując zasoby lokalne (uzbrojono pięć szaland nadając im dumne miano „kanonierek pomocniczych”) i kupując jednostki w metropolii. W brytyjskiej stoczni W. G. Armstrong, Mitchell & Co. zamówiono więc dwie kanonierki, zaś u J. Thornycrofta w Cheswick mały torpedowiec.
Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 10/2010