Pancerniki typów Fuso i Ise
Hans Lengerer
Pancerniki typów Fusô i Ise
(cz. 1)
Czwórka tych okrętów miała długą historię. Powstała by przeciwstawić się potędze US Navy, jednak jej pierwotne wcielenia okazały się niezbyt udane. W celu wyeliminowania wad dokonano szeregu mniej lub bardziej poważnych modyfikacji i modernizacji. Ostatecznie w drugiej połowie wojny dwa z nich przebudowano na pancerniko-lotniskowce, co nie było posunięciem roztropnym w wymiarze taktycznym, jak i gospodarczym. Choć poprzedzająca je para uniknęła tej kontrowersyjnej modernizacji, los dla wszystkich był podobnie surowy.
WPROWADZENIE
W związku z ustanowieniem po zakończonej w połowie 1905 roku wojnie rosyjsko-japońskiej zasadniczych koncepcji taktycznych i strategicznych opracowanych przez Akiyamę Saneyukiego i Sato Tetsutarô, Japońska Cesarska Marynarka Wojenna (dalej – IJN) przyjęła zasadę formowania związków operacyjnych złożonych z czterech okrętów liniowych o tożsamych parametrach, obejmujących siłę ognia, opancerzenie oraz prędkość. Pierwsze tego rodzaju dywizjony oparto na czterech krążownikach liniowych typu Kongô oraz czwórce okrętów liniowych typu Fusô (wtedy je jeszcze traktowano łącznie, nie rozbijając na dwie pary). Budżet na prototypowego Fusô był gotów już w 1903, lecz z kilku powodów przyjęto go dopiero w programie budowy okrętów z 1911 roku. Z przyczyn finansowych wstrzymano budowę trójki okrętów i w roku 1912 położono jedynie stępkę pod Fusô. Proces powtórzył się, i w kolejnym roku rozpoczęto montaż pancernika Yamashiro. Przed zakończeniem ich budowy nastąpił dalszy rozwój projektu bazowego, i gdy w 1915 roku kładziono stępki obu ostatnich pancerników, nazwanych później Ise i Hyuga, był on na tyle zmieniony, że parę tę określono zmodyfikowanym typem Fusô. Projekt bazowy oznaczono jako A64, natomiast „odmienioną” dwójkę zbudowano według projektu A92. Różnica 28 kolejnych liczb wskazuje ile różnych wariantów przebadano przed przyjęciem zmodyfikowanego projektu A92. Ogólnie rzecz ujmując, w czasie projektowania drugiej pary często pojawiały się zmiany, głównie poprzez wprowadzenie najnowszych technologii zagranicznych, szczególnie brytyjskich. Jednak ze względu na wspomnianą politykę organizacji dywizjonów, podstawowe parametry Ise i Hyuga nie zostały zmienione. Z drugiej strony, w trakcie budowy Fusô kilka wad ujrzało światło dzienne i trzeba było je usunąć w projekcie A92, w zakresie na jaki pozwalały wspomniane ograniczenia. W wyniku tej sytuacji druga para okrętów otrzymała ten sam typ i liczbę dział artylerii głównej, ale w sensie ogólnym zmodyfikowany projekt stał się bardziej racjonalny z różnych punktów widzenia. Skupienie wież artylerii głównej w trzech parach ustawionych w superpozycji względem siebie, wpłynęło pozytywnie na kierowanie ogniem, ograniczyło skutki podmuchu wystrzałów na nadbudówki oraz pozwoliło na koncentrację kotłowni, lepszą aranżację magazynów amunicji, a także poprawę opancerzenia. Kaliber armat artylerii średniej został ograniczony do 140 mm (ze 152,4 mm), a działa były nowo zaprojektowane w celu zwiększenia ich efektywności. Inną korzyścią płynącą z zastosowania nowego modelu armat było zwiększenie ich liczby do 20. Ponadto wzrosła prędkość maksymalna o 0,5 w., dzięki zwiększeniu mocy turbin o 12,5%. Jednocześnie pogorszeniu uległy warunki bytowe, co było skutkiem zmniejszenia powierzchni mieszkalnych i obniżenia wysokości pokładów, przy jednoczesnym zwiększeniu liczby członków załogi. Słaba dzielność morska wynikała z kolei z niskiej wolnej burty – szczególnie na rufie. Silne wibracje powstające w jej okolicach były odczuwalne na wieży dowodzenia, stanowiskach obserwacyjnych, kierowania ogniem, łączności i innych, które były skupione na masztach trójnożnych. W trakcie służby oba pancerniki modernizowano, ale skutki tych zabiegów były ograniczone tak długo, jak obowiązywały postanowienia traktatu waszyngtońskiego. Po ich wygaśnięciu, w latach 30. przeprowadzono wielką modernizację, która znacząco podniosła możliwości okrętów oraz odmieniła ich sylwetki. Jednak pomimo zmian w napędzie i wydłużenia rufy prędkość wciąż była niska, natomiast wzmocnienie pancerza nie zawsze mogło się odbyć na pożądanym poziomie. W takich warunkach pancerniki doczekały wybuchu wojny na Pacyfiku, lecz błąd taktyczny IJN w odniesieniu do użycia okrętów liniowych, uczynił z nich członków bezużytecznej „floty Hashirajimy”. Oprócz nominalnego uczestnictwa w bitwie o Midway pozostawały głównie w gotowości do działań wsparcia oraz celów szkoleniowych. Utrata czterech lotniskowców pod Mid way przyczyniła się do gruntownej rewizji polityki ich budowy i wykorzystania. Rozważano możliwość przekształcenia wszystkich posiadanych pancerników, z wyjątkiem typu Yamato, na okręty lotnicze. Ostatecznie wybrano Hyugę oraz Ise. W 1943 roku usunięto pary rufowych wież na obu jednostkach, a w ich miejsce zbudowano hangar, nad którym usytuowano rodzaj pokrytego betonem i wyposażonego w tory jezdne oraz odnośnik lotniczy „pokładu startowego”, przed którym zamontowano po burtach katapulty. Przebudowane okręty reaktywowano jako lotniskowce hybrydowe o ograniczonej sile ognia, co jednak miały zrekompensować samoloty pokładowe, które oprócz zadań rozpoznawczych mogły prowadzić ataki. Niestety, produkcja tych maszyn była mocno spóźniona i hybrydowe pancerniki pozostały „bez skrzydeł”, w związku z czym katapulty zdemontowano jesienią 1944 roku. W kolejce do przemiany czekały Fusô i Yamashiro, lecz szczęśliwie odpowiedzialni za decyzję oficjele przemyśleli realną wartość takiej konwersji w kontekście rosnącego tempa pogarszania się sytuacji na froncie i zastopowali program. Zabierał on wiele czasu, materiałów oraz mocy produkcyjnych, nie wnosząc jednocześnie żadnej wartości w sensie strategicznym. W trakcie bitwy w zatoce Leyte Fusô i Yamashiro przydzielone do 2. Zespołu Uderzeniowego (Dai ni Yasen butai), 3. Dywizjonu 2. Floty dowodzonej przez kadm. Nishimurę Shoji, wpadły w pułapkę i zostały zatopione przez siły amerykańskie w nocnej bitwie w cieśninie Surigao, 25 października 1944 roku. Dla kontrastu, ich quasi-bracia wchodzący w skład pozbawionych lotniskowców Sił Zadaniowych (Kidobutai) wadm. Ozawy Jisoburô, uszły niszczycielskim atakom lotniczym i dotarły do brzegów ojczystych. Po unicestwieniu japońskiej Floty Połączonej w „decydującej bitwie”, operacje floty przestały być możliwe, dlatego Hyuga i Ise były używane w celach transportowych i w operacjach eskortowych. W marcu 1945 roku oba pancerniki przesunięto do rezerwy, po czym w czerwcu zaczęły pełnić funkcję pływających baterii plot. W końcu wojny osiadły na dnie bazy w Kure, z pokładami obmywanymi przez fale, jako ofiary lipcowych ciężkich nalotów amerykańskiego lotnictwa pokładowego. W latach 1946-1947 japońskie firmy pocięły wraki na złom.
W związku z ustanowieniem po zakończonej w połowie 1905 roku wojnie rosyjsko-japońskiej zasadniczych koncepcji taktycznych i strategicznych opracowanych przez Akiyamę Saneyukiego i Sato Tetsutarô, Japońska Cesarska Marynarka Wojenna (dalej – IJN) przyjęła zasadę formowania związków operacyjnych złożonych z czterech okrętów liniowych o tożsamych parametrach, obejmujących siłę ognia, opancerzenie oraz prędkość. Pierwsze tego rodzaju dywizjony oparto na czterech krążownikach liniowych typu Kongô oraz czwórce okrętów liniowych typu Fusô (wtedy je jeszcze traktowano łącznie, nie rozbijając na dwie pary). Budżet na prototypowego Fusô był gotów już w 1903, lecz z kilku powodów przyjęto go dopiero w programie budowy okrętów z 1911 roku. Z przyczyn finansowych wstrzymano budowę trójki okrętów i w roku 1912 położono jedynie stępkę pod Fusô. Proces powtórzył się, i w kolejnym roku rozpoczęto montaż pancernika Yamashiro. Przed zakończeniem ich budowy nastąpił dalszy rozwój projektu bazowego, i gdy w 1915 roku kładziono stępki obu ostatnich pancerników, nazwanych później Ise i Hyuga, był on na tyle zmieniony, że parę tę określono zmodyfikowanym typem Fusô. Projekt bazowy oznaczono jako A64, natomiast „odmienioną” dwójkę zbudowano według projektu A92. Różnica 28 kolejnych liczb wskazuje ile różnych wariantów przebadano przed przyjęciem zmodyfikowanego projektu A92. Ogólnie rzecz ujmując, w czasie projektowania drugiej pary często pojawiały się zmiany, głównie poprzez wprowadzenie najnowszych technologii zagranicznych, szczególnie brytyjskich. Jednak ze względu na wspomnianą politykę organizacji dywizjonów, podstawowe parametry Ise i Hyuga nie zostały zmienione. Z drugiej strony, w trakcie budowy Fusô kilka wad ujrzało światło dzienne i trzeba było je usunąć w projekcie A92, w zakresie na jaki pozwalały wspomniane ograniczenia. W wyniku tej sytuacji druga para okrętów otrzymała ten sam typ i liczbę dział artylerii głównej, ale w sensie ogólnym zmodyfikowany projekt stał się bardziej racjonalny z różnych punktów widzenia. Skupienie wież artylerii głównej w trzech parach ustawionych w superpozycji względem siebie, wpłynęło pozytywnie na kierowanie ogniem, ograniczyło skutki podmuchu wystrzałów na nadbudówki oraz pozwoliło na koncentrację kotłowni, lepszą aranżację magazynów amunicji, a także poprawę opancerzenia. Kaliber armat artylerii średniej został ograniczony do 140 mm (ze 152,4 mm), a działa były nowo zaprojektowane w celu zwiększenia ich efektywności. Inną korzyścią płynącą z zastosowania nowego modelu armat było zwiększenie ich liczby do 20. Ponadto wzrosła prędkość maksymalna o 0,5 w., dzięki zwiększeniu mocy turbin o 12,5%. Jednocześnie pogorszeniu uległy warunki bytowe, co było skutkiem zmniejszenia powierzchni mieszkalnych i obniżenia wysokości pokładów, przy jednoczesnym zwiększeniu liczby członków załogi. Słaba dzielność morska wynikała z kolei z niskiej wolnej burty – szczególnie na rufie. Silne wibracje powstające w jej okolicach były odczuwalne na wieży dowodzenia, stanowiskach obserwacyjnych, kierowania ogniem, łączności i innych, które były skupione na masztach trójnożnych. W trakcie służby oba pancerniki modernizowano, ale skutki tych zabiegów były ograniczone tak długo, jak obowiązywały postanowienia traktatu waszyngtońskiego. Po ich wygaśnięciu, w latach 30. przeprowadzono wielką modernizację, która znacząco podniosła możliwości okrętów oraz odmieniła ich sylwetki. Jednak pomimo zmian w napędzie i wydłużenia rufy prędkość wciąż była niska, natomiast wzmocnienie pancerza nie zawsze mogło się odbyć na pożądanym poziomie. W takich warunkach pancerniki doczekały wybuchu wojny na Pacyfiku, lecz błąd taktyczny IJN w odniesieniu do użycia okrętów liniowych, uczynił z nich członków bezużytecznej „floty Hashirajimy”. Oprócz nominalnego uczestnictwa w bitwie o Midway pozostawały głównie w gotowości do działań wsparcia oraz celów szkoleniowych. Utrata czterech lotniskowców pod Mid way przyczyniła się do gruntownej rewizji polityki ich budowy i wykorzystania. Rozważano możliwość przekształcenia wszystkich posiadanych pancerników, z wyjątkiem typu Yamato, na okręty lotnicze. Ostatecznie wybrano Hyugę oraz Ise. W 1943 roku usunięto pary rufowych wież na obu jednostkach, a w ich miejsce zbudowano hangar, nad którym usytuowano rodzaj pokrytego betonem i wyposażonego w tory jezdne oraz odnośnik lotniczy „pokładu startowego”, przed którym zamontowano po burtach katapulty. Przebudowane okręty reaktywowano jako lotniskowce hybrydowe o ograniczonej sile ognia, co jednak miały zrekompensować samoloty pokładowe, które oprócz zadań rozpoznawczych mogły prowadzić ataki. Niestety, produkcja tych maszyn była mocno spóźniona i hybrydowe pancerniki pozostały „bez skrzydeł”, w związku z czym katapulty zdemontowano jesienią 1944 roku. W kolejce do przemiany czekały Fusô i Yamashiro, lecz szczęśliwie odpowiedzialni za decyzję oficjele przemyśleli realną wartość takiej konwersji w kontekście rosnącego tempa pogarszania się sytuacji na froncie i zastopowali program. Zabierał on wiele czasu, materiałów oraz mocy produkcyjnych, nie wnosząc jednocześnie żadnej wartości w sensie strategicznym. W trakcie bitwy w zatoce Leyte Fusô i Yamashiro przydzielone do 2. Zespołu Uderzeniowego (Dai ni Yasen butai), 3. Dywizjonu 2. Floty dowodzonej przez kadm. Nishimurę Shoji, wpadły w pułapkę i zostały zatopione przez siły amerykańskie w nocnej bitwie w cieśninie Surigao, 25 października 1944 roku. Dla kontrastu, ich quasi-bracia wchodzący w skład pozbawionych lotniskowców Sił Zadaniowych (Kidobutai) wadm. Ozawy Jisoburô, uszły niszczycielskim atakom lotniczym i dotarły do brzegów ojczystych. Po unicestwieniu japońskiej Floty Połączonej w „decydującej bitwie”, operacje floty przestały być możliwe, dlatego Hyuga i Ise były używane w celach transportowych i w operacjach eskortowych. W marcu 1945 roku oba pancerniki przesunięto do rezerwy, po czym w czerwcu zaczęły pełnić funkcję pływających baterii plot. W końcu wojny osiadły na dnie bazy w Kure, z pokładami obmywanymi przez fale, jako ofiary lipcowych ciężkich nalotów amerykańskiego lotnictwa pokładowego. W latach 1946-1947 japońskie firmy pocięły wraki na złom.
Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 12/2010