Europejscy użytkownicy śmigłowców rodziny Mi-24

Tomasz Kwasek

Śmigłowce bojowe (bojowo-transportowe) rodziny Mi-24 (Mi-35) są na świecie niezwykle rozpowszechnione, są bowiem na stanie sił zbrojnych i organizacji paramilitarnych prawie 60 krajów. Pomimo zachodzących w wielu armiach świata zmian nie zanosi się na to, abyśmy szybko rozstali się ze śmigłowcami tej rodziny, które są swoistymi „końmi roboczymi” wielu formacji. W Europie z Mi-24 różnych wersji korzysta dziesięć krajów i mimo powolnego ich zastępowania przez maszyny proweniencji zachodniej nie wydaje się, aby „hokeje” szybko zakończyły służbę na Starym Kontynencie.

Białoruś

Powstała w grudniu 1991 roku Republika Białorusi odziedziczyła po ZSRR sporą liczbę wojskowych statków powietrznych, w tym aż 97 śmigłowców rodziny Mi-24 (78 szturmowych Mi-24W i Mi-24P oraz dziewięć rozpoznawczych Mi-24K i dziesięć rozpoznania skażeń Mi-24R). Większość maszyn tego typu trafiła do powstałego w 2001 roku połączonego rodzaju sił zbrojnych, sił powietrznych i wojsk obrony powietrznej (WPW i WSA, biał. Wajenno-Powietrne Siły i Wojski Suprapowietrnoj Abarony). Ponad 20 z nich wyeksportowano w latach 1996–2003: cztery Mi-24W i dwa Mi-24K do Sudanu, cztery Mi-24W (według niektórych źródeł dwa Mi-24W i dwa Mi-24P) do Papui-Nowej Gwinei (dwa z nich wróciły później na Białoruś z powodu korupcji po stronie odbiorcy), dwa Mi-24W do ówczesnej Serbii i Czarnogóry, pięć Mi-24W do Ugandy, dwa Mi-24W do Sierra Leone, dwa Mi-24P do Etiopii, pięć Mi-24W do Bośni i Hercegowiny, dwa Mi-24W do Wybrzeża Kości Słoniowej i dwa Mi-24W do Dżibuti. Poza tym kilkanaście maszyn ubyło ze stanu białoruskiej armii w latach 1992–1999, a ich dalsze losy nie zostały potwierdzone – prawdopodobnie śmigłowce zostały rozebrane na części, które sprzedano różnym użytkownikom. W 2003 roku Białoruś miała 47 maszyn w wersji Mi-24P, trzy w wariancie Mi-24W i po osiem w wersjach Mi-24K i Mi-24R. Jeszcze w 2010 roku sprzedano dwie maszyny do Nigerii i jedną do Ugandy, a w 2019 roku cztery Mi-24W do Afganistanu.

W ostatnich latach kilkukrotnie pojawiały się informacje o planach modernizacji części maszyn do standardu reprezentowanego przez rosyjską wersję Mi-24PN (o której poniżej). Nie doszło do tego, prowadzone są jednak w ostatnich latach remonty i modyfikacje śmigłowców przez Lotniczy Zakład Remontowy (ARZ, ros. Awiacjonnyj Remontnyj Zawod) w Orszy w kooperacji z ukraińskim producentem silników Motor-Sicz, który dostarczył wzmocnione silniki w wariancie TW3-117WMA-SBM1W-02. Dane mówią o co najmniej dziewięciu zmodyfikowanych maszynach – czterech w wersji Mi-24K, trzech Mi-24R i dwóch Mi-24P. Z pozostałych kilkunastu maszyn prawdopodobnie wszystkie znajdują się w stanie nielotnym. Ostatecznie podjęto decyzję o zakupie nowych maszyn Mi-35M2 bezpośrednio w Rosji, a umowa miała być podpisana jeszcze w bieżącym roku.

Bułgaria

Bułgaria otrzymała łącznie 44 śmigłowce szturmowe Mi-24, w tym 38 Mi-24D dostarczonych pierwotnie w latach 1979–1985 oraz sześć w nowocześniejszej wersji Mi-24W przekazanych w 1986 roku. Po rozpadzie bloku sowieckiego i rozwiązaniu Układu Warszawskiego Bułgarzy utrzymywali stosunkowo liczną flotę tych maszyn (24 egzemplarze), ale w 1999 roku zmniejszyli liczbę operacyjnych śmigłowców tego typu do 12 sztuk, po sześć obu wersji. Bułgarskie Mi-24D w większości były wówczas już niesprawne z powodu zużycia elementów śmigłowców, w tym przede wszystkim łopat wirnika głównego i ogonowego, brak części zamiennych oraz wyczerpane resursy międzyremontowe płatowców i silników. Śmigłowce zostały zakonserwowane i stopniowo przeznaczane na sprzedaż. W sierpniu 1995 roku strona rosyjska zaproponowała przekazanie Bułgarii 12 śmigłowców Mi-24D z zasobów własnych, ale w marcu następnego roku propozycja została odrzucona z uwagi na zły stan techniczny proponowanych maszyn.

W latach 2002–2004 co najmniej 20 bułgarskich Mi-24D zostało sprzedanych lokalnym przedsiębiorstwom handlu bronią, część z nich trafiło za granicę. Dwa zostały dostarczone do Stanów Zjednoczonych w 2002 roku, a dwa (według innych źródeł sześć) do Wybrzeża Kości Słoniowej w roku następnym. Sześć kolejnych śmigłowców Mi-24D, wyremontowanych w bułgarskim przedsiębiorstwie Metalika-AB z Sofii, w latach 2007–2012 sprzedano Mali. Jeszcze pięć nadwyżkowych Mi-24D bułgarski resort obrony sprzedał w grudniu 2011 roku firmie Metalika-AB i zostały one przywrócone do stanu zdatności do lotów w ciągu następnych pięciu lat. W latach 2017–2018 trzy z nich zostały sprzedane do Wybrzeża Kości Słoniowej, a jeden do Burkina Faso w 2018 roku. Ten ostatni kraj otrzymał kolejnego Mi-24D z Bułgarii w 2019 roku (była to prawdopodobnie maszyna przekazana Metalice-AB jeszcze na początku XXI wieku).

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 9/2020