Eksperymentalne sowieckie pływające wozy bojowe

Krzysztof Cieślak

Początek lat 30. XX wieku dla świata był trudnym okresem wychodzenia z globalnego kryzysu ekonomicznego. Proces ten wymagał wielu poświęceń i oszczędności. W Związku Sowieckim dla odmiany był to początek programu zbrojeń na skalę trudną do osiągnięcia przez normalnie zorganizowaną gospodarkę. Sowieckie kierownictwo zdecydowanie kładło nacisk na rozwój dwóch rodzajów broni, którym przypisywano decydującą rolę w przyszłej wojnie. Były to lotnictwo i wojska pancerne. Ich rozwój wymagał stworzenia odpowiedniej bazy naukowej i przemysłowej. W celu przyspieszenia tego procesu kupowano technologię i odpowiedni park maszynowy. Jednocześnie kopiowano też cudze pomysły i teorie.

Wśród militarnych nowinek, które próbowano przenieść na sowiecki grunt, były też pływające wozy bojowe. Kiedy już ten pomysł chwycił, zamierzano zwiększyć ich zakres zastosowania. w efekcie powstało kilka kategorii tego rodzaju pojazdów. Eksperymentalne czołgi pływające zostały omówione w „TW Historia” 3/2024. Poniższy artykuł obejmuje pływające czołgi kołowo-gąsienicowe i pływające samochody pancerne.

Pływające czołgi kołowo-gąsienicowe

Koncepcja wozu bojowego mogącego poruszać się zależnie od potrzeb na gąsienicach lub na kołach powstała w Stanach Zjednoczonych wkrótce po zakończeniu I wojny światowej. Jej podłożem była chęć uzyskania możliwości pokonywania długich tras bez szybkiego zużywania trakcji gąsienicowej. Autorstwo tej koncepcji należało do genialnego konstruktora i wizjonera Waltera Christie. Paradoksalnie jego pomysły miały wpływ na rozwój broni pancernej głównie w Związku Sowieckim i w jakimś stopniu w Wielkiej Brytanii, a w Stanach Zjednoczonych zainteresowanie nimi było minimalne. W Związku Sowieckim przy słabo rozbudowanej sieci połączeń kolejowych i jeszcze słabszym systemie dróg lądowych czołg mogący poruszać się na kołach był faktycznie potrzebny. Sowiecki wariant amerykańskiego T-2, czyli BT, stał się podstawowym czołgiem szybkich związków pancernych. Jednocześnie w Związku Sowieckim podjęto próby skonstruowania podobnych pojazdów zdolnych także do samodzielnego pokonywania przeszkód wodnych.

Rozpoznawczy czołg pływający T-43

Program rozbudowy sowieckich wojsk pancernych był ściśle powiązany z odgórnie zatwierdzonym tzw. drugim planem pięcioletnim, zwanym pięciolatką, przyjętym latem 1933 roku. 15 lipca ludowy komisarz do spraw wojskowych i morskich (odpowiednik ministra obrony narodowej) K.E. Woroszyłow wysłał do przewodniczącego Rady Pracy i Obrony ZSRS W.M. Mołotowa list, w którym zawarł między innymi takie problemy związane z programem zbrojeń (wyodrębniono tylko tematykę związaną z czołgami pływającymi):

Osiągnięcia RKKA w okresie pierwszej pięciolatki w porównaniu z zagranicą:

Pierwsza pięciolatka przekształciła RKKA z armii w podejściu do mechanizacji pozostającej w tyle w armię przodującą i to w każdym przypadku liczbą i jakością maszyn bojowych, nie ustępującą dowolnej, nawet najsilniejszej armii kapitalistycznej.

Konstrukcje czołgów, znajdujących się w danej chwili na wyposażeniu RKKA mogą być porównywalne w kategorii ich jakości bojowej tylko z najlepszymi analogicznymi egzemplarzami zagranicznej techniki, co znaczy one nie ustępują im swoimi poszczególnymi elementami, ale także w niektórych kategoriach pojazdów przewyższają najlepsze zagraniczne wzory: a) rozpoznawczy czołg T-37 typu pływającego, ustępuje angielskiemu czołgowi amfibii Karden Lloid w prędkości marszu, przewyższa tego ostatniego miękkością zawieszenia i grubością pancerza (…)

Zadania na drugą pięciolatkę

Wychodząc z tego zapotrzebowania, w najbliższych latach w masowej produkcji powinny znajdować się następujące podstawowe typy maszyn bojowych:

1) Czołg rozpoznawczy (czołg T-37). Podstawowy czołg służb bojowego zabezpieczenia wszystkich formacji zmechanizowanych i środek rozpoznania bojowego i walki piechoty. Główne wymagania: szybkość jazdy, wszędobylstwo (w tym możliwość pływania), duże możliwości manewrowe, niska sylwetka, taniość i masowość produkcji.

W zakończeniu swojego listu Woroszyłow poprosił o przyjęcie przedstawionego programu zbrojeń. Został on przyjęty postanowieniem nr 71ss wydanym przez Komitet Obrony ZSRS 13 sierpnia 1933 roku. Po zapoznaniu się z jego założeniami Stalin dodał swoje, zresztą całkiem słuszne uwagi:

Sprowadzić wszystkie główne wzory czołgów do pięciu kategorii;

-          przerobić wszystkie te wzory na trakcję kołowo-gąsienicową;

-          opracować przejście wszystkich typów czołgów na wykorzystanie silników dieslowskich;

-          poprawić jakość wozów bojowych już znajdujących się na wyposażeniu RKKA.

Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia nr specjalny 4/2024