Działania lotnicze wojny indyjsko-pakistańskiej 1965 r.
Szymon Tetera
We wrześniu 1965 roku miała miejsce krótka wojna indyjsko-pakistańska, w trakcie której doszło do starć w powietrzu sił powietrznych obu państw. Nietypowo jak na konflikt doby zimnej wojny, po obu stronach walczyły samoloty zbudowane w krajach zachodnich – lotnictwo indyjskie używało bowiem maszyn produkcji brytyjskiej i francuskiej, po stronie Pakistanu zaś latały samoloty amerykańskie.
Kiedy po drugiej wojnie światowej rozpadło się Imperium Brytyjskie, w 1947 roku Indie Brytyjskie zostały podzielone na muzułmański Pakistan oraz hinduistyczne Indie. Kością niezgody między tymi państwami był region Kaszmiru, zamieszkały w większości przez muzułmanów, którego maharadża był jednak Hindusem. Choć początkowo ustalono, że księstwo pozostanie na pewien czas niezależne, napływ muzułmańskich bojówek spowodował, że maharadża podpisał akcesję do Indii. W rezultacie prób wyparcia owych grup zbrojnych z terytorium księstwa przez armię indyjską, w kwietniu 1948 roku do walk włączyła się regularna armia pakistańska. Wojna została zakończona 1 stycznia 1949 roku porozumieniem, na mocy którego północna część księstwa została włączona do Pakistanu, południowa zaś do Indii. Rywalizacja między oboma krajami spowodowała rozbudowę sił zbrojnych, w tym lotnictwa.
Konflikt narasta
W latach 50. konflikt o Kaszmir rozgrywał się na płaszczyźnie politycznej. Zaognienie sytuacji nastąpiło wraz z przejęciem władzy w Pakistanie w 1958 roku przez wojskowych oraz zbliżeniem tego kraju z Chinami, wrogo nastawionymi do Indii z racji popierania przez Hindusów powstania w Tybecie.
Pierwszy sukces w powietrzu pakistańskie lotnictwo odniosło 10 kwietnia 1959 roku, kiedy pilotujący F-86 F/L M. Yunis z 15. Dywizjonu strącił indyjską rozpoznawczą Canberrę PR.57 (nr ewid. IP988). Załoga zestrzelonego samolotu w składzie S/L J.C. Sen Gupta i F/L S.N. Rampal uratowała się na spadochronach i została odesłana do swojego kraju.
Jesienią 1962 roku Chińska Republika Ludowa wywołała krótką i zwycięską dla siebie wojnę graniczną z Indiami, w której wyniku do Chin został włączony obszar Aksai, uważany przez Indie za część Kaszmiru. W rezultacie Pakistan wzmógł poparcie dla zwolenników secesji Kaszmiru. Sytuacja osiągnęła poziom krytyczny, kiedy w maju 1965 roku indyjskie siły bezpieczeństwa aresztowały wypuszczonego z więzienia rok wcześniej działacza muzułmańskiego szejka Abdullaha. Doprowadziło to do zamieszek i ataków na administrację indyjską.
Do kolejnego poważnego incydentu w powietrzu doszło 24 czerwca 1965 roku, kiedy w wyniku błędu nawigacyjnego pakistańską przestrzeń powietrzną naruszył Ouragan (nr ewid. IC698) z 51. Dywizjonu IAF. Samolot został przechwycony przez parę Starfighterów, w rezultacie czego F/L R.L. Chand Sidda wylądował na brzuchu na terytorium Pakistanu. Jego maszyna została przejęta i oblatana przez PAF, a pilot został 14 sierpnia odesłany do Indii, gdzie wkrótce został zwolniony ze służby.
Chcąc wykorzystać sytuację i doprowadzić do wybuchu antyhinduskiego powstania, Pakistańczycy rozpoczęli w sierpniu 1965 roku w ramach operacji „Gibraltar” przerzut do Kaszmiru grup dywersyjnych. Po napotkaniu oporu ze strony indyjskich sił bezpieczeństwa, końcem sierpnia grupy te otrzymały wsparcie ze strony regularnych oddziałów armii pakistańskiej. Aby odciąć pomoc płynącą z Pakistanu, 24 sierpnia wojska indyjskie przekroczyły dotychczasową linię demarkacyjną, zajmując przełącz Hadzi Pir. To z kolei dało Pakistańczykom pretekst do przeprowadzenia operacji ofensywnej na pełną skalę, która doprowadzić miała do zajęcia terytorium Kaszmiru.
Działania bojowe 1–5 września
Nad ranem 1 września pakistańska artyleria, ostrzeliwująca już od kilku dni obszar w rejonie miasta Chamb w południowym Kaszmirze, przeprowadziła nawałę ogniową, po której zakończeniu na indyjskie pozycje ruszyły siły składające się z dwóch brygad piechoty i dwóch pułków czołgów. Ofensywa miała na celu zajęcie miasta Akhnur i przecięcie jedynej drogi, która łączyła Kaszmir z Indiami. Tego dnia pakistańskie lotnictwo w stanie gotowości operacyjnej miało 91 Sabre'ów (dziewięć dodatkowych uzyskało ten status w czasie konfliktu), 12 Starfighterów, 25 B-57 i 12 T-33.
Tylko kilkadziesiąt kilometrów od miejsca uderzenia wojsk pakistańskich znajdowała się indyjska baza lotnicza Pathankot, w której stacjonował połączony 45./220. Dywizjon z samolotami Vampire oraz 3. i 31. Dywizjon z Mystère IVA. Popołudniem wykonano stamtąd 12 lotów Vampire'ami i 16 Mystère'ami, atakując cele naziemne. Jako pierwsze uderzyły Vampire'y podzielone na trzy klucze. Ze składu pierwszego z nich ogień z ziemi, możliwe, że od własnych sił, strącił maszynę pilotowaną przez F/L S.V. Pathaka z 220. Dywizjonu, który uratował się na spadochronie. Drugi klucz wrócił w komplecie, lecz trzeci został przechwycony przez parę wezwanych przez atakowane wojska myśliwców F-86, które pilotowali S/L Sarfraz Ahmed Rafiqui z 5. Dywizjonu i F/L Imtiaz Bhatti z 15. Dywizjonu. Pierwszy z nich zaatakował dostrzeżoną parę Vampire'ów z 45. Dywizjonu i zestrzelił oba (polegli S/L S. Bharadwaj i F/L A.K. Bhagwagar). W tym czasie na ogon maszyny Pakistańczyka starała się dostać druga para indyjskiego klucza, wystawiona przez 220. Dywizjon. Jednakże osłaniający atak prowadzącego F/L Bhatti ostrzegł dowódcę i zaatakował przeciwnika, także meldując zestrzelenie obu indyjskich maszyn, choć w rzeczywistości strącił jeden samolot, w którym poległ F/L V.M. Joshi. Choć oba Sabre'y były uzbrojone w Sidewindery, to pakistańscy piloci użyli uzbrojenia lufowego.
Później po osiem lotów bojowych wykonały oba dywizjony wyposażone w Mystère IVA. Nie napotkano już przeciwnika w powietrzu, ale kilka maszyn zostało uszkodzonych ogniem z ziemi, a dowodzący 3. Dywizjonem W/C Paul Roby wrócił ranny. W sumie tego dnia indyjscy piloci meldowali zniszczenie 13 czołgów, 13 dział i 62 pojazdów nieopancerzonych. Jednakże sukcesy te były przesadzone, a jak się później okazało, obok sprzętu pakistańskiego zniszczono trzy własne czołgi AMX i kilkanaście ciężarówek z amunicją.
Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 5/2025