Czołgi Sił Zbrojnych Ukrainy

Paweł Przeździecki

W związku z ostatnimi wydarzeniami na Krymie Siły Zbrojne Ukrainy zwróciły na siebie uwagę światowych mediów. Zainteresowanie potencjałem militarnym południowo-wschodniego sąsiada Polski znalazło swój wyraz w prostych zestawieniach, prezentujących liczbę ukraińskich żołnierzy i sprzętu wojskowego, najczęściej w relacji do Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej. Ponieważ w ujęciu statystycznym zacierają się informacje dotyczące kwestii jakościowych, warto pokusić się o krótkie uszczegółowienie informacji i omówienie trzonu Wojsk Lądowych SZ Ukrainy – czołgów.

O ukraińskiej technice pancernej zwykło się pisać w kontekście opracowań Charkowskiego Biura Konstrukcyjnego im. A. A. Morozowa (ChKBM). Ośrodek ten proponuje dziś m.in. bardzo zaawansowane modernizacje wozów z rodziny T-64, T-72 i T-80, a także starszych T-55 i T-62 (patrz m.in. NTW 4/2006). W ofercie placówki, współpracującej blisko z Fabryką im. W. O. Małyszewa, znajdują się też oryginalne wzory przebudowy czołgów podstawowych na ciężkie transportery opancerzone.

Wizytówką ukraińskiej zbrojeniówki jest z pewnością czołg podstawowy T-84 Opłot-M (NTW 7/2009 i 9/2012), który doczekał się sukcesu eksportowego w postaci kontraktu na dostawę 49 wozów do Tajlandii. Wcześniej, w maju 2009 r., wóz został przyjęty do uzbrojenia własnych sił zbrojnych. Podobnie jak w przypadku wcześniejszej wersji T-84, miało to wspomóc rodzimy przemysł w zdobywaniu zamówień zagranicznych. W rzeczywistości Zbrojni Syły Ukrajiny nigdy nie dysponowały znaczącymi ilościami żadnego z wariantów „osiemdziesiątki czwórki” i nic nie wskazuje, aby się to miało zmienić w najbliższej przyszłości.

Potencjał czołgowy Ukrainy
Gros ukraińskich sił pancernych stanowią wozy rodziny T-64. Charków jest kolebką „sześćdziesiątek czwórek”. Pierwsze prototypy Obiektów 430 i 432, wówczas czołgów rewolucyjnych na skalę światową, rozpoczęły próby na początku lat 60. XX wieku. W 1964 r. drugi z typów został wprowadzony do produkcji, a w 1966 r. przyjęty oficjalnie do uzbrojenia Związku Sowieckiego pod oznaczeniem T-64. W 1969 r. wdrożono udoskonalony T-64A (Obiekt 434) z armatą kalibru 125 mm. W 1976 r. do uzbrojenia wszedł T-64B Sosna (Obiekt 447A). Na tle poprzedników wyróżniał się bardzo nowoczesnym – jak na owe lata – systemem kierowania ogniem 1A33 i możliwością wystrzeliwania z lufy przeciwpancernych pocisków kierowanych (system 1K112 Kobra), naprowadzanych w kodowanej wiązce radiowej (istniał również wariant pozbawiony uzbrojenia kierowanego – T-64B1, czyli Obiekt 437A). T-64B był już dojrzałą konstrukcją, w jego przypadku udało się wyeliminować większość trapiących wcześniejsze wersje poważnych problemów. Wreszcie, od 1982 r., do linii zaczęły trafiać pierwsze zmodernizowane wozy z dodatkowym opancerzeniem. Czołgi w tej kompletacji otrzymały oznaczenie T-64BW. Ich produkcja trwała do 1987 r. Ocenia się, że do tego czasu powstało blisko 5 i pół tysiąca wozów w wersji B i pokrewnych (tj. T-64BW, T-64B1, T-64B1W oraz warianty dowódcze T-64BK, T-64BWK, T-64B1K i T-64B1WK), zaś w sumie z poprzednimi wersjami – ponad 8000.

Po rozpadzie Związku Sowieckiego na terytorium Ukrainy pozostało około czterech tysięcy czołgów. Blisko połowę stanowiły wozy rodziny T-64. Na mocy decyzji resortu obrony te właśnie wozy stały się podstawą uzbrojenia batalionów pancernych ukraińskich związków taktycznych.

W strukturze ukraińskiej brygady pancernej, opartej na sowieckich wzorcach, znajdują się 3 bataliony czołgów, liczące po 31 wozów każdy. Ukraina dysponuje dwiema takimi jednostkami: 1. Samodzielną Brygadą Pancerną, stacjonującą w obwodzie czernihowskim i 17. Samodzielną Brygadą Pancerną w Krzywym Rogu. Czołgi znajdują się również w batalionach i kompaniach pancernych wchodzących w skład brygad zmechanizowanych. Ukraina ma osiem takich związków taktycznych. Batalion pancerny w brygadzie zmechanizowanej liczy etatowo 40 czołgów, kompania, stanowiąca część batalionu zmechanizowanego – 13 wozów. Liczba pododdziałów pancernych jest różna dla poszczególnych brygad.

Batalion pancerny z czołgami T-64BW wszedł w skład, stacjonującej na Krymie, 36. Brygady Obrony Wybrzeża, podporządkowanej Marynarce Wojennej Ukrainy. Pewną liczbą czołgów dysponują uczelnie wojskowe, ośrodki treningowe oraz składnice sprzętu. Łącznie, wg danych CFE, na początku 2013 r. Ukraina dysponowała 686 wozami T-64 różnych wersji w wojskach lądowych i 41 w marynarce wojennej (w sumie 727 sztuk).

Równocześnie z redukcją liczby czołgów stopniowo pozbywano się innych ich typów, w tym przestarzałych T-55 i odciętych od zaplecza produkcyjnego T-72 i T-80UD (kontrakt na dostawę 320 takich wozów do Pakistanu zrealizowano m.in. poprzez kanibalizację wycofanych do rezerwy czołgów). Z uwagi na wysoki koszt zakupu, nowo produkowane wozy serii T-84 (T-84U) występują w minimalnej liczbie kilku egzemplarzy (dwa formalnie mają być w 17. BPanc, co najmniej dwa znajdują się w lwowskiej Akademii Wojsk Lądowych im. hetmana Piotra Sahajdacznego). W zamian ukraiński MON zdecydował się na stopniową modernizację pozostających w linii T-64B/BW w oparciu o wzór opracowany w ChKBM. W 2005 r. rozpoczęły się dostawy czołgów T-64BM Bułat (oznaczanych również jako BM Bułat; nazwa oznacza w języku polskim stal damasceńską). Liczbę dostarczonych wozów można z dużym prawdopodobieństwem określić na 85 sztuk. Stanowią one zatem nieco ponad 10% sił pancernych Ukrainy.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 4/2014

Wróć