Curtiss Hawk III – monografia

Leszek A. Wieliczko

Curtiss Hawk III był eksportową wersją pokładowego samolotu myśliwskiego i bombowego nurkującego BF2C-1, skonstruowanego w pierwszej połowie lat 30. dla US Navy. Był jednym z nielicznych dwupłatowych myśliwców mających chowane podwozie. Hawki III zostały kupione przez Chiny, Syjam (Tajlandię) i Argentynę. W Chinach wsławiły się w walkach z japońskim lotnictwem w latach 1937–1938, a potem jeszcze przez kilka lat służyły do szkolenia pilotów myśliwskich. W Tajlandii uczestniczyły w wojnie z Indochinami Francuskimi oraz działaniach II wojny światowej; zostały wycofane dopiero w 1949 roku. W Argentynie służyły natomiast do 1947 roku.

Geneza

Firma Curtiss Aeroplane and Motor Company, założona przez jednego z amerykańskich pionierów lotnictwa Glenna H. Curtissa, w czasie pierwszej wojny światowej stała się największym amerykańskim producentem samolotów. Od lipca 1917 do marca 1919 roku dostała rządowe kontrakty o łącznej wartości około 90 mln dolarów i dostarczyła 5221 kompletnych samolotów (około jednej trzeciej całkowitej amerykańskiej produkcji w tym okresie) i 5000 silników. Lwią część – 3375 egz. (65%) – stanowiły samoloty szkolne JN-4 i JN-6 (nazywane popularnie Jenny) dla Służby Lotniczej Armii Stanów Zjednoczonych (United States Army Air Service, USAAS). Dla Marynarki Wojennej (United States Navy) Curtiss wyprodukował natomiast wodnosamoloty szkolne N-9, wodnosamoloty obserwacyjne i bombowo-torpedowe R-6 i R-9 oraz łodzie latające serii F, H i HS.

Ponadto Rada Produkcji Lotniczej (Aircraft Production Board, APB) przy Departamencie Wojny (War Department) zawarła z Curtissem cztery duże kontrakty na produkcję samolotów bojowych. Trzy z nich dotyczyły produkcji myśliwców: 3000 egz. francuskich Spad XIII, 2000 egz. brytyjskich Bristol F.2B Fighter i 1000 egz. brytyjskich RAF S.E.5a. Wszystkie zostały wszakże anulowane z różnych przyczyn i ostatecznie Curtiss wyprodukował tylko 26 egz. F.2B i jeden S.E.5a. Na początku 1918 roku APB odstąpiła od dotychczasowej praktyki polegania wyłącznie na licencyjnej produkcji samolotów bojowych, co zachęciło amerykańskie firmy do opracowania własnych projektów. Żaden z nowo skonstruowanych samolotów nie był jednak gotowy do produkcji przed zakończeniem wojny.

Pierwszym samolotem myśliwskim skonstruowanym w firmie Curtiss był Model 18T (według nowej numeracji wprowadzonej w 1935 roku – Model 15) Wasp. Był to dwumiejscowy trółjpłat o drewnianej konstrukcji, napędzany 12-cylindrowym silnikiem rzędowym w układzie V Curtiss-Kirkham K-12. W trakcie prób w sierpniu 1918 roku samolot osiągnął prędkość 262 km/h, ale rekord nie został oficjalnie uznany. Zbudowano po dwa egzemplarze dla USAAS i US Navy oraz jeden dla cywilnego użytkownika. Koniec wojny sprawił, że produkcji seryjnej nie podjęto. Ponadto dla USAAS zbudowano dwa egzemplarze w zmodyfikowanej dwupłatowej wersji Model 18B (Model 15A) Hornet.

Kolejne myśliwce zbudowane przez Curtissa nie były oryginalnymi projektami firmy. Na zlecenie USAAS zbudowano jeden egzemplarz jednomiejscowego dwupłatowego myśliwca nocnego PN-1 (Model 21). Jego projekt, inspirowany niemieckim Fokkerem D.VII, powstał w Wydziale Inżynieryjnym (Engineering Division) USAAS. Samolot okazał się zupełnie nieudany i nigdy nie został oblatany. Jego budowa pozwoliła wszakże firmie Curtiss zapoznać się z technologią wykonywania kratownicowej konstrukcji kadłuba ze spawanych rur stalowych. W 1920 roku Curtiss dostał z USAAS kontrakt na produkcję 50 egz. myśliwców Orenco D (Model 26). Ten jednomiejscowy dwupłat, skonstruowany w firmie Ordnance Engineering Company (Orenco), był pierwszym amerykańskim samolotem myśliwskim produkowanym seryjnie przez Curtissa.

Pierwszym myśliwcem produkowanym seryjnie przez Curtissa dla US Navy był natomiast TS-1 (Model 28) – jednomiejscowy dwupłat o całkowicie drewnianej konstrukcji, napędzany silnikiem gwiazdowym Lawrence J-1. Jego projekt został opracowany w Biurze ds. Lotnictwa (Bureau of Aeronatics, BuAer) US Navy z myślą o służbie na pierwszym amerykańskim lotniskowcu USS Langley (CV-1). W 1922 roku Curtiss dostał kontrakt na produkcję 34 egz. seryjnych TS-1. Dwa lata później US Navy zleciła Curtissowi budowę dwóch prototypowych egzemplarzy TS-1 z kadłubem o metalowej konstrukcji. Samoloty dostały oznaczenie wojskowe F4C (Model 34), gdzie litera F oznaczała myśliwiec (Fighter), a cyfra 4 – czwarty typ myśliwca firmy Curtiss (C) zbudowany dla US Navy. Dlaczego czwarty? Ponieważ w niektórych dokumentach US Navy trzy modele samolotów wyścigowych zbudowane przez Curtissa – CR, R2C i R3C – figurowały jako myśliwce pod oznaczeniami odpowiednio CF, F2C i F3C.

Kolejny typ myśliwca firmy Curtiss zamówiony przez US Navy w 1925 roku dostał oznaczenie F6C (oznaczenie F5C pominięto, aby uniknąć pomyłek z wciąż używaną łodzią latającą F-5L). Samolot bazował na armijnym myśliwcu P-1 (PW-8), który został opracowany od podstaw samodzielnie przez Curtissa. Miał takie samo oznaczenie fabryczne Model 34 oraz nieoficjalną nazwę Hawk. F6C-4 (Model 34H), napędzany silnikiem gwiazdowym chłodzonym powietrzem zamiast rzędowego chłodzonego cieczą, stał się bazą dla wersji eksportowych Hawk I i II (Model 35 i 65). W tych samolotach zastosowano jednogoleniowe, starannie oprofilowane podwozie główne i 9-cylindrowy silnik gwiazdowy Wright R-1820 Cyclone.

W odpowiedzi na ogłoszony przez US Navy w 1927 roku konkurs na nowy samolot myśliwski powstał F7C Seahawk (Model 43). Dwumiejscowy F8C Falcon (Model 37), choć początkowo oznaczony jako myśliwiec, był de facto samolotem obserwacyjnym i bombowym. Dwie wersje seryjne F8C-1 i F8C-3 zostały więc wkrótce przemianowane na OC-1 i OC-2. Z kolei XF8C-2 i XF8C-4 (Model 49) były prototypami dwumiejscowego bombowca nurkującego, nazywanego przez Curtissa Helldiver. Seryjne F8C-4 zachowały „myśliwskie” oznaczenie, ale F8C-5 zostały przemianowane na O2C-1. Jeden z prototypów wersji rozwojowej XF8C-8 po modyfikacji przemianowano na XF10C-1, a następnie XS3C-1 (Model 61). Specjalnie do operowania ze sterowców zbudowano niewielki myśliwiec F9C Sparrowhawk (Model 58).

Na bazie eksportowego Hawka I/II w 1932 roku Curtiss skonstruował swój ostatni myśliwiec pokładowy w układzie dwupłata ze stałym podwoziem i odkrytą kabiną – F11C Goshawk (Model 64). Oprócz dwóch prototypów – XF11C-1 (BuNo 9219) i XF11C-2 (BuNo 9213) – wyprodukowano 28 egz. seryjnych F11C-2 (BuNo 9265–9282 i 9331–9340), napędzanych 9-cylindrowymi silnikami gwiazdowymi Wright R-1820-78 (SR-1820-F2) o mocy startowej 715 hp. Stałe uzbrojenie tworzyły dwa karabiny maszynowe Browning kal. 7,62 mm w kadłubie. Dostawy rozpoczęły się w lutym 1933 roku. Ponieważ samoloty służyły także jako bombowce nurkujące (mogły przenosić jedną bombę o masie 215 kg na wychylanym uchwycie pod kadłubem lub cztery bomby o masie po 53 kg na dwóch wyrzutnikach A-3 montowanych pod skrzydłami dolnego płata), więc w marcu 1934 roku ich oznaczenie zmieniono na BFC-2.

Piąty egzemplarz seryjny F11C-2 (BuNo 9269) został w firmie Curtiss przebudowany na prototyp ulepszonej wersji XF11C-3 (Model 67). Różnił się od F11C-2 chowanym ręcznie podwoziem głównym, podobnym do zastosowanego w dwumiejscowym dwupłatowym myśliwcu Grumman FF-1. Koła po wciągnięciu chowały się do płytkich wnęk po bokach pogłębionej przedniej części kadłuba. Po przebudowie samolot został oblatany w kwietniu 1933 roku i 27 maja przekazany US Navy. W trakcie prób stałe śmigło zastąpiono nastawnym, zmodyfikowano grzbiet kadłuba za kokpitem i zamontowano sterowane przez pilota klapki wyważające (trymery) na sterach wysokości. W marcu 1934 roku oznaczenie samolotu zmieniono na XBF2C-1. 24 września 1934 roku tuż po starcie z Norfolk Auxiliary Field No. 2 w Hampton Roads w Wirginii silnik nagle zgasł. Po wodowaniu na płyciźnie samolot przewrócił się na grzbiet i odniósł poważne uszkodzenia. Na szczęście pilot przeżył wypadek. 31 października XBF2C-1 został spisany ze stanu US Navy.

Pozytywne wyniki prób sprawiły, że 26 lutego 1934 roku US Navy zawarła z Curtissem kontrakt na produkcję 27 egz. seryjnych F11C-3 (Model 67A; BuNo 9586–9612), które 21 marca przemianowano na BF2C-1. Samoloty miały skrzydła o metalowej konstrukcji i profilu NACA 2212 (tak jak w prototypie XF11C-1; w seryjnych F11C-2 skrzydła miały drewnianą konstrukcję i profil Clark Y) oraz podwyższony grzbiet kadłuba za kokpitem. Do napędu zastosowano silnik R-1820-04 o mocy 700 hp z metalowym dwułopatowym śmigłem przestawialnym firmy Hamilton Standard o średnicy 3,00 m. Uzbrojenie strzeleckie i bombowe było takie samo jak w F11C-2/BFC-2. Pierwszy egzemplarz (BuNo 9586) został oblatany we wrześniu 1934 roku i 7 października przekazany US Navy. Dostawy pozostałych maszyn zrealizowano do 12 listopada. Był to ostatni myśliwiec pokładowy firmy Curtiss produkowany seryjnie dla US Navy.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 2/2024