Burtowe oznaczenia polskich okrętów

Robert Rochowicz

Przez ponad siedem dekad powojennej historii naszej floty kilkukrotnie zmieniały się systemy stosowanych oznaczeń okrętów i pomocniczych jednostek pływających. Warto uporządkować wiedzę na ten temat.

Znaki taktyczne, numery lub skróty literowe to element systemu szybkiego rozpoznawania okrętów i jednostek pomocniczych. W wielu flotach jednak, zwłaszcza tych, które nie lubią dzielić się informacjami na temat swojego rzeczywistego stanu posiadania, malowane na burtach lub eksponowane w inny sposób oznaczenia były i są traktowane jako element kamuflażu czy dezinformacji. Nie inaczej postępowano także przez pewien czas i u nas, gdy w latach 70. XX w. numery okrętów zmieniano, aby zmylić służby rozpoznawcze NATO. Odstąpiono od tego, kiedy zabieg ten częściej zaczął wprowadzać w błąd własne niż obce załogi.

W poszukiwaniu systemu (lata 1946-1951)

Pierwsze oznaczenia na burtach polskich okrętów po wojnie pojawiły się wiosną 1946 r., po wcieleniu do służby 23 okrętów przejętych od Bałtyckiej Floty Czerwonej. Wraz z większą liczbą jednostek jednego typu pojawiła się potrzeba wprowadzenia oznaczeń wyróżniających. Zdecydowano się na dwuliterowe skróty właściwych nazw, malowane białą farbą na obu burtach na dziobie jednostki. Pierwsze burtowe oznaczenia taktyczne nie były regulowane żadnymi rozkazami organizacyjnymi. Patrząc na dostępne zdjęcia okrętów z tamtego okresu, można odnieść wrażenie, że panowała absolutna dowolność w malowaniu oznaczeń, zwłaszcza na burtach taboru pomocniczego.

Te pierwsze oznaczenia otrzymały:

ß traulery projektu 253Ł: Albatros – AB, później AL; Czapla – CL, później CP; Jaskółka – JK; Jastrząb – JT, później JS; Kania – KN; Kondor – KD; Kormoran – KM, później KR; Krogulec – KG; Orlik – OK, później OL;

ß traulery, przedwojenne polskie minowce: Czajka – CK, później CJ; Mewa – MW; Rybitwa – RB; Żuraw – ŻR, później ŻW;

ß ścigacze okrętów podwodnych projektu MO-D-3: Bezwzględny – BW; Bystry – BS; Dziarski – DS, później DR; Dzielny – DZ; Karny – KN, później KR; Niedościgły – ND; Nieuchwytny – NW; Odważny – OW; Sprawny – SN, później SP; Szybki – SZ; Śmiały – SŁ, później SM;

ß ścigacz projektu BMO: Błyskawiczny – BŁ;

ß kutry torpedowe projektu D-3: Tp. No 1; Tp. No 2.

Skróty literowe wprowadzono też na burtach trzech trałowców typu BYMS (wcielone w kwietniu 1948 r.). I tak Foka otrzymała skrót FK, Mors – MR, a Delfin – DF. Liter na burtach nie otrzymały ani niszczyciel ORP Błyskawica, który w lipcu 1947 r. wrócił z Wielkiej Brytanii, ani trzy okręty podwodne, kolejno przywracane do służby po remontach: ORP Sęp, ORP Ryś i ORP Żbik. Jednostki te miały za to mosiężne tabliczki z nazwami. Pamiętać też trzeba, że w czerwcu 1947 r. zdecydowano o zmianie nazwy „trauler” na „trałowiec” oraz „kuter torpedowy” na „ścigacz torpedowy”. Ta druga zmiana związana była m.in. Z włączeniem kutrów torpedowych w skład Dywizjonu Ścigaczy.

Nazwy zaczęły się za to pojawiać na kadłubach taboru pomocniczego. Ponieważ początkowo nazewnictwo tych „drobnoustrojów” nie było ujednolicone, panowała duża dowolność w umieszczaniu nazw lub np. malowaniu tylko cyfr będących ich częścią, co pokazują zachowane z tego okresu zdjęcia. Nie zostało to również uregulowane żadnymi przepisami czy rozkazami. W kolejnych latach przyrost jednostek pływających był niewielki, pojawiły się jednak plany podziału skromnej liczebnie floty pomiędzy cztery bazy z portami już nie tylko w Gdyni czy Świnoujściu, ale także w Kołobrzegu i Ustce. W związku z tym zakładano wyraźne rozróżnienie taboru pomocniczego, którego oznaczenia miały być ściśle związane z bazowaniem w danym porcie. Zmiany zapoczątkował rozkaz dowódcy MW nr 062 z 14 sierpnia 1948 r., którym przenoszony do Świnoujścia kuter motorowy KM-1 (wcześniej Szybkobieżny Kuter Trałowy nr 1) otrzymał oznaczenie KM-23, krypa transportowa K.T.-31 stała się K.T.-41 (początkowo Barka Śmieciarka nr 1), a barkę desantową B.D.-2 (wcześniej Prom Desantowy nr 2) przemianowano na B.D-10.

Dopiero pod koniec 1948 r. zdecydowano się na usystematyzowanie nazewnictwa klasyfikacyjnego jednostek pływających wraz z pisownią ich skrótów, a jednocześnie dokonano kolejnego podziału taboru pomocniczego pomiędzy cztery bazy i ich porty. Rozkazem tajnym dowódcy MW nr 05 z 3 lutego 1949 r. wprowadzono następujące nazewnictwo klasyfikacyjne i skróty:

ß okręt pomocniczy - O.Pm.;

ß ścigacz – Scg.;

ß ścigacz torpedowy – Scg.t.;

ß ciężki kuter uzbrojony – C.K.U.;

ß kuter uzbrojony – K.U.;

ß krypa ogrzewalna – K.O.;

ß barka desantowa – B.D.;

ß holownik – Hol.;

ß kuter motorowy – K.M.;

ß motorówka – Mot.;

ß krypa materiałów pędnych – K.M.P.;

ß krypa śmieciarka – K.Sm.;

ß krypa transportowa – K.Tr.

Jednocześnie tym samym rozkazem wprowadzono nowe zasady numeracji dla jednostek z uwzględnieniem ich podległości organizacyjnej:

F Gdynia, Komenda Półwyspu Hel, Gdańsk, Puck – numery od 1 do 19;

F Ustecki Obszar Nadmorski – numery od 20 do 29;

F Komenda Portu Wojennego Kołobrzeg – numery od 30 do 39;

F Szczeciński Obszar Nadmorski – numery od 40 do 49.

W związku z tym nastąpiła również zmiana nazw niektórych jednostek, zgodna z ich aktualnymi przydziałami:

ß kuter motorowy K.M.-11 na K.M.-20;

ß kuter motorowy K.M.-16 na K.M.-30;

ß kuter motorowy K.M.-21 na K.M.-40;

ß kuter motorowy K.M.-22 na K.M.-41;

ß kuter motorowy K.M.-23 na K.M.-42;

ß krypa K.S.-32 na K.Sm.-1;

ß krypa K.S.-33 na K.Sm.-2;

ß krypa K.S.-35 na K.Sm.-3;

ß krypa K.T.-34 na K.Tr.-1;

ß krypa K.T.-41 na K.Tr.-40;

ß barka desantowa B.D.-10 na B.D.-40.

Spory procent taboru pomocniczego jednak w dalszym ciągu posiadał tylko nazwy własne, a nie oznaczenia alfanumeryczne. Tak pozostało aż do 1951 r.

Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 9-10/2020