Avia B-534 – cz. II. Służba operacyjna
Leszek A. Wieliczko
B-534 powstał z myślą o czechosłowackim lotnictwie wojskowym (Československe vojenské letectvo, ČSVL), które było jego pierwszym i największym użytkownikiem. Avia miała wszakże nadzieję na eksport, ponieważ zainteresowanie samolotem wyraziły m.in. Belgia, Chiny, Estonia (za jej pośrednictwem B-534 miały trafić do republikańskiego lotnictwa Hiszpanii), Jugosławia, Polska, Rumunia, a nawet Francja. Z różnych przyczyn nie doszło jednak do zawarcia żadnych umów eksportowych, poza sprzedażą dwóch egzemplarzy prywatnemu nabywcy z Grecji. Po rozpadzie Czechosłowacji, zajęciu Czech i Moraw przez Niemcy i utworzeniu samodzielnego Państwa Słowackiego, samoloty ČSVL zostały przejęte przez niemieckie i słowackie lotnictwo oraz kupione przez Bułgarię. Kilka egzemplarzy trafiło do Związku Radzieckiego, a jeden słowacki B-534 został internowany na Węgrzech.
Czechosłowacja
Dostawy myśliwców B-534 do jednostek ČSVL rozpoczęły się na początku października 1935 r. Jako pierwsze dostały je eskadry (letky) 4. Pułku Lotniczego (Letecký pluk č. 4, LP 4), stacjonujące w Pradze-Kbely i Pardubicach. W okresie od 8 października do 14 stycznia 1936 roku LP 4 dostał w sumie 52 egz. B-534, a w marcu jeszcze jeden. LP 4 był pułkiem myśliwskim i jako jedyny wyposażony był wyłącznie w B-534. W drugiej kolejności B-534 trafiły do LP 1 w Czechach (dwa egzemplarze w październiku i 10 egz. w grudniu 1935 r.). W pierwszym kwartale 1936 roku pierwszych dziewięć samolotów dostał LP 3 na Słowacji. Jako ostatni rozpoczął przezbrojenie LP 2 na Morawach. Po kilka maszyn służyło w VTLÚ do różnych badań i testów, w Wojskowej Szkole Lotniczej (Vojenské letecké učiliště, VLU) w Cheb do szkolenia pilotów oraz w eskadrach szkolnych obu pułków bombowych (LP 5 i LP 6). W tym ostatnim przypadku chodziło o zapoznanie lotników z najnowszym czechosłowackim myśliwcem.
Pod koniec 1936 roku, po otrzymaniu wszystkich egzemplarzy z pierwszej serii produkcyjnej, B-534 były już podstawowym wyposażeniem eskadr myśliwskich ČSVL. Jedynie 33. i 35. Eskadra z LP 2 wciąż używały myśliwców Š-231, a 37. Eskadra z LP 3 – B-34. Proces przezbrojenia w B-534 zakończono w 1937 roku, po przyjęciu do służby kolejnych 130 egz. Starsze typy myśliwców przeniesiono do szkolenia (B-34, Ba-33, Škoda D-1) lub sprzedano do Hiszpanii (Š-231). 1 stycznia 1938 roku B-534 stanowiły wyposażenie 21 eskadr myśliwskich (zob. tabela). Do 16 września 1938 roku Avia dostarczyła jeszcze 133 egz. B-534 i 18 egz. Bk-534, co pozwoliło pokryć straty spowodowane wypadkami i wyposażyć dwie dodatkowe eskadry – 52. w LP 2 i 53. w LP 3 (obie zostały wkrótce rozwiązane). Po ogłoszeniu mobilizacji 23 września rozformowano pułki lotnicze, a eskadry podporządkowano bezpośrednio dowództwom czterech armii polowych. W okresie kryzysu monachijskiego w aktywnej służbie znajdowało się około 350 egz. B-534 i Bk-534, a kolejnych około 30 egz. przechodziło przeglądy i remonty. Do 10 listopada liczba samolotów B-534 i Bk-534 wzrosła do 424 egz., a do 15 marca 1939 r. – do 443 egz. Nie wszystkie samoloty były wszakże w pełni wyposażone; w wielu brakowało radiostacji i/lub instalacji tlenowej, a nawet uzbrojenia. Podczas służby w ČSVL utracono z powodu wypadków aż 57 maszyn.
„Pětistovky” (pięćsetki) – jak popularnie Czesi nazywają B-534 – odniosły wielki sukces na IV Międzynarodowym Mityngu Lotniczym w Zurychu w 1937 r. Do udziału wybrano czterech pilotów (kpt. Stanislav Engler, ppor. Jaroslav Hlaďo, sierż. Jaroslav Šnobl i st. kpr. František Peřina), którym przydzielono fabrycznie nowe samoloty B-534 (numery ser. 201–204; cywilne rejestracje OK-AMN, -AMO, -AMP i -AMQ). Zdemontowano uzbrojenie i radiostacje, wymieniono pokrycie silnika i boków kadłuba na płaskie (bez kanałów na lufy i przetłoczeń) oraz zainstalowano dodatkowe przyrządy pokładowe. Zawody trwały od 23 lipca do 1 sierpnia na lotnisku Dübendorf. W konkurencji jak najszybszego wznoszenia na wysokość 3000 m i nurkowania do ziemi piloci B-534 zajęli trzecie, czwarte i piąte miejsce. W konkurencji zespołowego lotu nad górami po trasie zamkniętej o długości 367 km (tzw. wyścig alpejski) Czechosłowakom przypadło drugie miejsce ze średnią prędkością 361 km/h. Z kolei w konkurencji indywidualnego wyścigu alpejskiego czechosłowaccy piloci zajęli drugie, trzecie i czwarte miejsce (kpt. Engler nie ukończył lotu – z powodu utraty orientacji wylądował przymusowo koło włoskiego Bormio, uszkadzając samolot OK-AMN). B-534 wykazały podczas zawodów znakomite wznoszenie i najlepszą zwrotność, a pod względem prędkości ustępowały tylko niemieckim Messerschmittom Bf 109.
Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 3/2019